Sahneye Giren Ejderha “Çin”
Son yıllarda Çin Deniz Kuvvetleri (Çin Halk Kurtuluş Ordusu Deniz Kuvvetleri) ciddi bir atılım içinde. Önce “Modernizasyon” adı ile başlayan bu programa şimdilerde “Büyüme” programı adını verdiler.
Batılı kamuoyu tarafından halen kağıttan kaplan olarak adlandırılsalar da uzman gözler artık ciddi bir sorunun ortada olduğunu vurguluyorlar. Öyle ki ABD donanması dahi gemi inşa programlarını bu gelişen Çin tehdidine göre yeniden yapılandırdı. Bakınız; LCS programı revizyonu.
Eski çağlarda dünyanın en büyük gemisine ve filolarına sahip olan Amerika kıtasına kadar ulaşan Çin donanması, Soğuk Savaş döneminde dahi Çin kültür devrimi ve Mao’nun tutumu ile kıyı savunmasına yönelik ve kendi ölçeğine göre oldukça küçük ve eski bir donanmaya sahipti.
1949’da kıyılarında birkaç mil ötedeki Kuningtou adalarına çıkartma yapmakta dahi başarısız olmuşlardır. 1980lerde başlayan büyüme çabaları kendisini 2000li yıllarda göstermeye başladı. Çin daha çok dünyaya açıldıkça donanması da büyümeye gelişmeye modernize olmaya başladı. Önceleri eski teknoloji Sovyet artığı sistemler ile donatılırken şimdilerde son derece özgün, ileri teknoloji ve aykırı düşünerek kendilerine özel başarılı ürünleri üreten bir deniz gücü haline geldiler.
Öncelikle dikkati çekmemiz gereken husus sadece gemilerin adedinin artması değil aynı zamanda inşa tekniklerinin, gemilerin sevk ve idare elektronik sistemlerinin de modern donanmalarınki ile eşdeğer olmasıdır.
“Avantaj ve Dezavantaj Sarı Deniz”
Çin için bir büyük avantaj ve dezavantaj, ana sorunun Sarı Deniz olmasıdır. Çin açık denizlere ulaşmak için etrafındaki ada ve yarımada ülkelerinin kuşatması altındadır. Güney Kore, Japonya, Filipinler, Malezya, Vietnam ve Tayvan tarafından deniz sahası çevrilidir. Bununla beraber özellikle sualtı kaynaklarının değerlendirilmesi daha uygun maliyetlere geldikçe sığ bir iç deniz olan Sarı Deniz ve güneyindeki Spratly adacıkları Çin için daha fazla önem arz etmeye başlamıştır. Tansiyonun yükselme sebeplerinden birisi budur.
ABD uzun süre müttefiklerini destekleyerek Çin’i engellemeye veya dengelemeye çalışsa da bu strateji son yıllarda Çin donanmasının ciddi olarak başardığı genişleme programı ile sürdürülemez bir hale gelmiştir. Sadece Güney Kore ve Japonya’nın donanmaları tehdit olabilirken adacıklar üzerinde hak talep eden Vietnam ve Filipinler’in Çin karşısında tehdit oluşturabilme gibi bir ihtimalleri dahi yoktur.
Çin gittikçe global olarak güçlenirken donanmasını da önce lokal ardından son yıllarda artan bir ivme ile global bir kuvvet haline getirmeye başlamıştır. Genel olarak bu programlara bakacak olursak:
Denizaltı Gücü
Nükleer denizaltı bakımından ABD’nin gerisinde olsa da bölgesel kontrol açısından fazlası ile yeterli denizatlısı bulunmaktadır. Bunlardan 8000 tonluk 12 balistik füzeli eski Tip 92 denizatlısının yanı sıra daha gelişmiş Tip 94 denizaltısından 5 adet bulunmaktadır ve sayılarının 8’i bulması beklenmektedir.
Ayrıca nükleer tahrikli ve seyir füzesi atabilen oldukça eski, emekliye ayrılacak olan 2 adet 5500 tonluk Tip 91 ve yeni ABD’nin Virginia sınıfı denizatlılarındaki gibi dikine atıcılardan seyir füzesi atabilen 7000 tonluk Tip 93 denizaltılarından 3 tanesini devreye almış ve en az 1 tanesinin inşası devam etmektedir. Yine bu denizaltıların daha gelişmişi olan Tip 95 inşa edilmiş olup yeni reaktör denemeleri devam etmektedir. Ancak Çin nükleer denizatlılarının kronik gürültü sorunu tüm kaynaklarca kabul edilmektedir. Yeni tip denizaltılar ile bu sorunun ne kadar üstesinden gelecekleri merak konusudur.
Bunların haricinde Çin’in elinde ciddi miktarda konvansiyonel denizaltı bulunmaktadır. Kademeli olarak emekli olan eski nesil 2100 tonluk Tip 35 denizaltısından 16 adedi halen hizmettedir. Sovyetler Birliği zamanında tasarımını satın alıp yerli olarak ürettikleri ve modernize ettikleri 12 adet Kilo sınıfı denizatlıları da halen aktif olarak görev yapmaktadır. Konvansiyonel denizatlılarının ana sınıfı 2500 tonluk 13 adet Tip 39 ve gelişmiş versiyonu 3600 tonluk Tip 39A’dan 15 adedi tamamlanmış 5 tanesi de inşa halindedir. Bu denizaltılar da torpido kovanlarından gemisavar füzeleri ve yeni geliştirilen seyir füzelerini atabilmektedirler.
Uçak Gemileri ve Amfibi Platformlar
Uçak gemisi olarak Ukrayna’dan alınan Amiral Kuznetsov sınıfı Varyag gemisinin modernize edilerek eğitim amacı ile Liaoning adıyla kullanılmaya başlanmasını takiben aynı prensibe dayalı daha büyük ve kapasiteli olan yeni inşa ettikleri Tip 001A gemisinin kabulleri tamamlanmak üzeredir. Bunun haricinde Tip 001’den dahi daha büyük olan katapultlu kalkış ve yakalamalı iniş sitemine sahip ABD ve Fransız donanmasının kullandığı tarzda bir uçak gemisinin (Tip 002) de inşası devam etmektedir.
Çin, amfibi güç konusunda önceleri küçük tonajlı ama çok adetli gemiler yaparken son 10 yılda 5000 tonluk Amfibi Çıkarma Gemilerinden (LST) 23000 tonluk Tip 72 sınıfı Havuzlu Çıkarma Gemilerinin (LPD) üretimine geçmiş durumda. Şu anda da ABD’nin Wasp sınıfına karşılık gelebilecek içinden Çin yapımı LCAC ‘hovercraft’ların görev yapabildiği 40000 tonluk 250 metre uzunluğundaki Tip 75 sınıfı uçuş güverteli amfibi LHD gemisinin inşasına başlamış durumdalar.
Çinliler Tip 71 amfibi gemisinin türevini Türkiye’nin amfibi havuzlu çıkarma gemisi ihalesinde teklif etmişlerdi.
Vurucu Güçler
Destroyerler
Donanmanın ana gücünü ise The 052C/052D destroyerler, Tip 54A fırkateyler, Tip 56 korvetler ve Tip 22 hücumbotlarla oluşturmaya başlamışlardır. Çin bunlara son olarak 112 VLS (Dinkey Fırlatma Sistemi) bulunan Tip 55 destroyerlerini eklerken bu gemileri hizmete çiftler halinde almaya başlıyor.
Yeni ve en büyük savaş gemileri olacak 180 metrelik 13000 tonluk Tip 55 destroyerleri aslında batı karşılığı olarak kurvazördür. Tip 346 AESA (aktif faz dizinli) radarlarının yanı sıra X band radarları ve gövdeye entegre sistemleri ve 112 adet VLS ile Amerikan gemileri için ciddi bir rakip olacaklardır. Amerikalı ve diğer rakiplerinden daha cüsseli olmasının sebebi Çin’in açık denizlerde üslerinin olmamasından daha uzun süreler görev yapabilmesi için dahili tank ve depolarının daha büyük olması zorunluluğundandır. Bu gemilerden ikisi tamamlanıp deniz kabul testleri başlarken iki tersanede aynı anda 4 tanesi daha inşa edilmektedir. Bu büyüklükteki bir savaş gemisi için bu tip bir inşa hızı dünyada tektir.
7000 tonluk 155 metrelik Tip 52C destroyerleri ilk nesil AESA radar ve Çin’in kendi AEGIS savaş sistemi ve adet VLS ile donatılmış ciddi bir güç çarpanı iken 6 adet inşa edildikten sonra teknolojik olarak daha gelişmiş 64 VLS’li yeni nesil özgün AEGIS sistemine sahip 8000 tonluk 157 metrelik Tip 52D sınıfı destroyerlerin inşasına inanılmaz bir hız vermiştir. Şu anda 12 tanesi hizmete alınmış olup 1 tanesi deniz kabul testlerinde ve 5 ila 7 tanesi inşa halindedir.
Eski Destroyerler
Çin Sovyetler Birliği’nin dağılma döneminde donanmasını güçlendirmek için adımlar atmaya başlamıştı. Bunu fırsat olarak görüp Sovyetlerin o zamanki en gelişmiş sistemleri olan Sovremmeny sınıfı destroyerlerinden 4 adet aldılar. Gelişen donanmaları ile bu gemilerin emekli olacağı beklenirken Çinliler gemileri oldukça millileştiren baştan sona pahalı bir modernizasyona tabi tuttular. Eski baş topu yerine yerli daha gelişmiş top, Tip 382 model yeni radarlar, süpersonik YJ-18 gemisavar füzeleri ve adedi artan dikey hava savunma füze atıcı sistemleri (HQ-16) ile Rus donanmasındaki iki gemiden çok daha güçlü mevcut Çin donanmasındaki Tip 54A gemilere eşdeğer bir hale getirdiler.
Bunların haricinde modernizasyona tabi tutulmuş muhtelif konfigürasyonlarda Çin tarafından geliştirilmiş Sovremmeny versiyonu 2 adet Tip 51B ve 52B sınıfı ve LUHU LUHAİ LUDA sınıflarından oluşan toplam 17 adet daha eski ama halen oldukça etkili destroyerleri de mevcuttur. Bu destroyerler genelde 8 adet gemisavar, 24 ya da 48 adet kısa/orta menzil hava savunma füzeleri ile donatılmış kimisi kısmen kimisinde ise ciddi denizaltı savunma harbi sistemleri bulunan halen oldukça güçlü gemilerdir. 2015’te başladıkları modernizasyon kapsamında yeni Tip 382 radar sistemleri ve ortak bir yazılım platformu ile gemileri oldukça standart bir hale getirip hava savunma becerilerini arttırırken çekili sonarlar güncellenerek denizaltı harbi kapasiteleri de arttırılarak çok amaçlı destroyerler haline getirilmişlerdir.
Fırkateynler
Fıkateynlerin ana sınıfı 4000 tonluk 134 metrelik 14500 kilometre azami menzile sahip Tip 54A olmuştur. 32 VLS donatılmış bu gemiler orta menzil 9M317BUK hava savunma füzesi ve roket ‘booster’lı torpido ile donatılmış Tip 382 3D radara sahip 30mm CIWS silahlarının yanı sıra torpido atıcıları ve sualtı bomba fırlatıcıları olan helikopter pisti ve hangarı mevcut oldukça güçlü gemilerdir. 27 adedi hizmete alınmış bu gemilerden en az 35 adet üretilmesi beklenmektedir. Ayrıca bu fırkateynlerden Pakistan da satın almıştır.
Pakistan Çin'den 2 adet daha Type 54A fırkateyn almak için anlaşma imzaladı. Pakistan 2017 yılında 2 adet Type 54A frkateyn siparişi vermişti. Pakistan Donanmasının yaptığı açıklamaya göre 2021 yılına kadar toplamda 4 adet Type 54A fırkateyn hizmete alınmış olacak. pic.twitter.com/YZhLHBUKjS
— DEFENCE TURK (@Defence_Turk) June 1, 2018
Çin’in ilk özgün fırkateyni olan Tip 53H3, 8 gemisavar füzesi, kısa menzilli hava savunma füzesi ve torpido atıcılarına sahip, helikopter pisti olan çok maksatlı bir fırkateyndir. Envanterinde 10 adet bulunan bu gemilerinde Çin modernizasyon çalışmalarına başlamış ve ömürlerini uzatma kararı almıştır. Pakistan donanmasının Zülfikar sınıfı gemileri de bu sınıfın revize edilmiş halidir. Tip 54A ve Tip 53H3 sınıfı arasında 2 adet ara sınıf Tip 54 sınıfı gövdesi yeni, ekipmanları eski sınıfa benzeyen fırkateynleri de bulunmaktadır.
Daha eski 1970’ler yapımı Tip 53 fırkateynleri ise halen 13 adet mevcut olup peyderpey görev dışına çıkarılmaktadır ya da diğer ülkelere hibe edilmektedir.
Korvetler
2000li yıllarla beraber Çinliler korvet inşasına giriştiler. Çinliler için korvet konsepti savaşmanın yanı sıra devriye ve karakol görevleri yapacak gemiler olarak yapılandırılmıştır. Buna uygun olarak geliştirdikleri 40 tane Tip 56 korveti hizmete almışlardır. Bu gemiler baş topu, 8 adet kısa menzilli hava savunma füzeleri ve 4 adet gemisavar füzeleri ile donatılmış basit bir helikopter pisti olan 25 deniz mili süratleri olan devriye gemilerdir. 4 adet Endonezya ve 2 tane de Nijerya donanmasına satılmıştır. Sayılarının 60 adeti bulması beklenmektedir.
Çin donanmasındaki en ilginç gemilerden birisi Tip 22 Houbei füze gemisidir. Bu 220 tonluk 42 metrelik alüminyum malzemeden imal katamaran tipi teknelerden 8 yıl içinde 83 adet ürettiler. 100 sayısını göreceğimizden eminim. Gemilerin ilginç tarafı üzerlerindeki radarların menzilinin füzelerin menzilinden daha kısa olmasıdır. Tahmin edilen 8 füzenin gemi üzerindeki gelişmiş alıcılar ile harici olarak güdümlenip fırlatılması üzerine kurulu ana amacın kendi kıyılarını savunma olan bir stratejilerinin olduğudur. Gemide top yerine 30mm CIWS dahili yakın savunma silahı bulunmaktadır.
Hücumbotlar
Hücumbot olarak 53 adet gemisavar ve 67 adet denizaltı savunma harbi amaçlı La Combattante sınıfı benzeri Tip 37 gemileri vardır. Gemiler muhtelif gruplar halinde üretildiklerinden teknolojik ve donanım olarak farklılıklar göstermektedirler. Genelde 57 mm baş topu, 4 adet gemisavar füzesi ve sualtı bombaları bulunur.
Mayın Tarama Gemisi
Mayın tarama görevlerini eski teknoloji 10 adet 400 ton 42 metrelik Tip 82’ler ve daha yeni 1200 tonluk 17 adet 65 metrelik Tip 81’ler ile yapmaktalar. 2 adet de ara sınıf 55 metrelik Tip 82A gemileri bulunmaktadır. Bu büyüklükteki bir donanma için bence adet olarak oldukça yetersiz ve beceri olarak eksik bir görünüm sergilemektedirler. Bölgede diğer devletlerin alanı mayınlama gibi bir tehdit yaratmaması sebebi ile bu konuda çok hızlı hareket etmedikleri söylenebilir.
Çin’in Denizde Üslenmesi
Çin hala prensip olarak ana karadaki üstlerine dayanarak etkinliğini arttırma üzerine stratejisine devam etmekte.
Çin bu hızla büyümekte olan devasa donanmasına açık denizde uzun süre operasyonel olarak yetmeyecek bir lojistik gemi kabiliyetine sahip. Yakın zamanda uçak gemisi görev grupları oluşması ile birlikte bu konuda da hızla ilerleme kaydedeceklerine şüphe yok. Mevcut durumda 8 adet 20000+ tonluk Tip 903 tankerleri, 6 adet 10000 tonluk çok becerikli olmayan Tip 904 kargo gemileri, inşasına Sovyet döneminde başlanıp sonra Çinliler tarafından satın alınıp tamamlanan 37000 tonluk Tip 908 gemisi, ve eski Tip 905 tanker gemisi hizmet vermektedir. Bunların yanı sıra yeni 45000 tonluk türbin motorlu hızlı Tip 901 sınıfı lojistik gemileri inşa edilmeye ve devreye alınmaya başlamıştır.
Çin’in en büyük iki handikapı
Deniz Havacılık
En büyük eksikliği iki kısımda yaşayacak olan Çinliler için birincisi deniz havacılığı konusunda olacaktır. Özellikle hırslı ve hızlı gemi inşa programlarına oranla daha yavaş bir helikopter ve uçak tedarik ve geliştirme programları olması dikkat çekicidir. Her ne kadar aynı tip helikopterleri hava ve kara kuvvetleri de kullansa da gemilerine yetecek kadar helikopter sahibi olmadıkları dikkati çekmektedir.
Ana helikopter olarak uzun yıllar Kamov 27 ve az miktar Harbin Z-9 (Dolphin) kullanan ve ağır helikopter olarak Süper Frelon üreten Çin adet olarak ve helikopterlerin donanımları konusunda donanma gemilerine oranla batının daha gerisindedir. Keza aynı şekilde uçak gemisi inşa programlarına paralel olarak devam etmesi beklenen Su-33 türevi J-15 uçağının sayıları ve performansı batılı muadillerinin oldukça gerisindedir.
Eğitim Eksikliği
İkinci büyük eksikliği de uzman personel konusunda yaşamaktadırlar. İnşa hızlarına göre eğimli ve tecrübeli personel sayıları henüz yeterli sayılarda değildir. Daha 3-5 sene öncesine kadar uçak gemisi eğitimlerini Brezilyanın uçaksız Sao Paulo gemisi üzerinde alan Çinlilerin rakiplerine göre en geride oldukları konu budur. Özellikle Ukraynadan alınıp tamamlanan Liaoning personel yetiştirme amacı doğrultusunda operasyonel uçak gemisi olmaktan ziyade eğitim gemisi olarak sürekli kalabalık mürettebat ile eğitim seferleri yapmaktadır.
Durmaksızın büyük tatbikatlarla bu eğitim ve tecrübe eksiklerini gidermeye çalışsalar da rakipleri olan ABD ve müttefiki Japon donanması uzun yıllardır açık denizlerde operasyonel görevlerde yer alan tecrübeli denizcilere sahip ülkelerdir. Gemi inşa hızlarına bağlı olarak eğitimli tecrübeli personel eksikliklerini gemi inşa hızında giderilmesini beklememekteyim. Ancak elinde fazlası ile eğitimli insan gücü bulunan bir ülke olarak ilerleyen yıllarda tecrübesini de arttıracağı aşikardır.
Sona Doğru | Değerlendirmeler
Batıdaki ortak kanı Çin deniz kuvvetlerinin niceliği artsa da nitelik bakımından kendi donanmalarının karşılığı olamayacağı şeklindedir. Ancak bu kanı özellikle son 5 yıldır ciddi ölçüde yanıltıcı olmaktadır. Çinliler ilk olarak 2003’te Tip 52C sınıfı destroyeri indirdiklerinde gövdeye kutu yapmakla AESA radarı, gemiye ekran koymakla AEGIS olmaz diyen batılılar.
Tip52D ile işin gerçek boyutunu görmeye başlamış, özellikle ABD ve Japon donanmaları bu tehdide göre modernizasyon faaliyetlerine hız vermişlerdir. Ayrıca destroyerlerinin yanı sıra fırkateynlerinde de kullandıkları Tip382 3D radarları batılı SMART-S MK1 karşılığı olarak görebileceğimiz gelişmişlikte bir radardır.
Sadece radar ve muharebe yönetim sistemlerinde değil aynı zamanda da C4I (komuta kontrol enformasyon) sistemlerinde de Çinliler batıların hiç de gerisinde değildir. En küçük Tip 22 füze gemilerinden en büyük destroyerine kadar hepsinde gelişmiş iletişim ve komuta sistemleri mevcuttur.
Çinlilerin link 11 türevi bir iletişim sistemini kurup işlettikleri ABD tarafından duyurulmuştur. 2006’dan bu zamana resmi olarak açıklanan 50’den fazla askeri haber alma uydusu ve yine kendi uyduları ile özgün global konumlandırma yapma ve iletişim uyduları ile kesintisiz haberleşme yeteneğine sahip bir hale gelmişlerdir.
4 adet ürettiğimizde Akdeniz ve Karadeniz’de ciddi bir güç çarpanı olacağı belirtilen TF2000 muhribine karşılık gelen gemilerden toplam 18 adet göreve almış ve 7 tane de inşa halinde olan bir ülkedir. Daha büyük ve kapasitelisinden (Tip 55) 2 tanesini bitirip 4 tanesi inşa edilmeye devam etmektedir. İşin büyüklüğü sadece bu örnekle dahi açıklanabilir.
50’nin üzerinde istihbarat uydusu
Çin sadece savaş gemisi yaparak değil aynı zamanda da onları gelişmiş komuta kontrol iletişim ve elektronik sistemlerle (C4I) donatmak için de muazzam bir çaba içindedir. 2006’dan bu yana bilinen 50’nin üzerinde istihbarat uydusu atmış, bütün iletişim uydularında askeri kanallar ve frekanslar ayırmış, kendisine ait özgün global konumlandırma sistemine sahip bir ülke haline gelmiş ve gemilerini de sürekli iletişim halinde olacak şekilde donatmaktadır.
Karaçi, Namibya, Mombasa’da uydu takip, Djibuti’de donanma üssü, uydu takip ve iletişim merkezi bulunmaktadır. Elektronik harp konusunda ABD ve müttefiklerinin daha gerisinde olduğu kabul edilse de bu açığın yakın bir gelecekte kapanacağına şüphe yoktur.
Yukarıda da belirttiğim üzere ABD’nin Çin’in komşularını silah veya gemi hibesi ile dengeleme gibi bir şansı pek kalmamıştır ancak Japonya ve kısmen Güney Kore kendilerini sadece savunabilecek durumdalar. ABD’nin hala gemi sayısı ve nitelik bakımdan üstünlüğü olsa da ibre hızla Çin’e doğru kaymaktadır. Çünkü ABD sadece pasifikte değil tüm dünyada savaş gemisi tutmaya çalışmaktadır. Bir kriz anında ABD bölgede güç toplamaya başladığında Çin en az iki yeni geminin daha inşasını tamamlayıp göreve alabilecek hızla gelişmektedir. İkinci Dünya Savaşında Amerikalıların Almanlara uyguladığı niteliğe karşılık nicelik üstünlüğü taktiği bu kez onlara Çinliler tarafından uygulanmaktadır.
Sonuç olarak Çin yakın gelecekte önce civarındaki Sarı Denizde, sonrasında global olarak dünyada deniz kuvvetlerinin yükselen yıldızı olacağı aşikardır.
Kozan S. Erkan