Etiket: T-15 ZMA

Tank motorları konusuna girmeden önce kısaca tanklara bakalım: Tank, sahada piyadeye ateş desteği veren, düşman zırhlı unsurları imha eden, engelleri aşarak zorlu coğrafi sahalarda dahi hareket kabiliyetini kullanarak görevini icra eden paletli ve zırhlı bir savaş aracıdır. Tankı diğer savaş araçlarından ayıran özellikleri; ağır bir zırha, yüksek ateş gücüne ve her türlü arazide hareket etmek üzere tasarlanmış sürüş takımlarına sahip olması olarak sıralanabilir. Her ne kadar masraflı ve lojistik açıdan çaba gerektiren araçlar olsa da saldırı kabiliyetleri ve düşmana –psikolojik olarak bile- dahi yıkım vermesi nedeniyle modern orduların vazgeçilmez bir unsurudur. Tanklar güçlü savaş makineleridir ancak genelde diğer zırhlı birlikler ve piyade desteği ile hareket ederler. Zırhlarına ve hareket kabiliyetlerine rağmen tanksavar füzelerine, mayınlara, topçu ateşine, yüksek patlayıcılı EYP ve hava saldırılarına karşı ne yazık ki zayıftırlar. Bu nedenle genellikle diğer birliklerle bir arada hareket ederler. (Aslında bu sadece tanklar için geçerli değil. Harp ortamının genel kanunu olarak bir çok aracın birlikte hareket etmek gereksinimi bulunuyor.) Aynı zamanda ormanlık arazide ve kentsel bölgelerde uzun mesafeli atış olanağının fiziki engeller nedeni ile düşmesi, görüş açısının darlığından tank mürettebatının tehditleri görmekte zorlanması ve hatta taretin hareket kabiliyetinin kısıtlanması nedeniyle dezavantajlı duruma düşerler. Tanklar ilk defa I. Dünya Savaşı’nda, siper harbi çıkmazını yok etmek için kullanılmış ve zamanla savaş alanında klasik süvari görevini üstlenmiştir. Tanklara yüklenen bu görev yükü ise zamanla ona çok farklı savaş koşullarında çalışabilme zorunluluğunu getirmiştir. Zorlu arazi şekillerinde hareket edebilecek şekilde üretilmelidirler. Gerektiğinde karada gidebilirken akarsu ve nehir gibi su engellerinde, çok çeşitli savaş koşullarında, performanslarından ödün vermeden sağlıklı bir şekilde çalışabilmelidirler. Bu doğrultuda ise ağır zırhlarından kaynaklı tonajları ve taşıdıkları toplar sebebiyle güçlü motorlara ihtiyaç duyarlar. Üretildiği ilk zamandan günümüze kadar ciddi bir ağırlığa sahip olan tankların kalbi onlara güç veren motorlarına geliyoruz. Motorlar Bir enerji formunu (elektrik, kimyasal enerji, benzin, tiner, LPG vb.) mekanik enerjiye çeviren makineye ‘motor’ diyoruz. Motorlar kuvvet makineleridir. Kuvvet makineleri yakacak maddelerinin (kömür, benzin, motorin, LPG) veya doğal enerji kaynaklarındaki (akarsular, rüzgâr) enerjiyi mekanik enerjiye dönüştüren makinelerdir. Taşıtlarda, jeneratörlerde kullanılan kuvvet makineleri ise ısı makineleridir. Isı makineleri; Mekanik enerjinin oluşması için gerekli olan ısı enerjisi, çeşitli yakıtlardan ve motor silindirlerinin içinde veya dışında üretilebilir. Buna göre motor tipleri şunlardır: İçten yanmalı motorlar Dizel Benzinli Dıştan yanmalı motorlar Tank motoru, kritik önem taşıyan yüksek bilgi birikim, teknoloji isteyen sayılı ülkenin üretebildiği bir motordur. Küresel olarak tank filoları, iki tip tanktan oluşmaktadır. Dizel Motorlar: Dünya çapında 111 orduya hizmet vermektedir. Gaz Türbinli Motorlar: Dünya çapında 9 orduya hizmet vermektedir. Yüksek enerjili bir yakıtı çok az miktarda kullanarak, dar ve kapalı bir boşluğa koyup ateşlenirse genleşmiş gaz formunda inanılmaz bir kimyasal enerji açığa çıkacaktır. Bu işlemin belli bir döngü içinde ve dakikada bunun gibi yüzlerce patlama yapacak şekilde yapılması motorun temelini oluşturur. Teorik açıdan bakıldığında dizel motor, yakıtı vasıtasıyla elde ettiği kimyasal enerjiyi, mekanik enerjiye çevirip içten yanmalı olarak çalışması için tasarlanmıştır. Motorun çalışmasındaki prensip ise: üretilmiş olan mekanik enerji; pistonları, silindirlerin içerisinde yukarıya ve aşağıya doğru hareket ettirmektedir. Yapılan bu doğrusal hareketler, dairesel harekete dönüşüm yapıp aracın hareket etmesini sağlayarak güç tekerleklere iletilir. 4 Zamanlı Dizel Motorlarda Çalışma Prensibi 1. Emme Zamanı Piston üst ölü noktadan (ÜÖN), alt ölü noktaya (AÖN) doğru hareket ederken emme supabı açılır. Pistonun alt ölü noktaya doğru hareketiyle silindir içerisinde hacim büyümesi olacağından piston üzerinde bir alçak basınç meydana gelir. Açık hava basıncının, 1 bar olması nedeniyle hava emme manifoldu ve emme supabı yolu ile silindire dolar. Piston alt ölü noktaya indiği zaman emme supabı kapanır. Dizel motorlarda emme zamanında silindire sadece hava alınır. Böylece birinci zaman yani emme zamanı tamamlanır. 2. Sıkıştırma Zamanı Piston AÖN’dan ÜÖN’ya doğru ilerlerken emme supabı kapanır ve piston, önündeki havayı sıkıştırmaya başlar. Havanın sıkıştırılması neticesinde basınç ve sıcaklığı artar. 3. Ateşleme (İş) Zamanı Sıkıştırma sonunda piston ÜÖN’ya yaklaşırken, basıncı ve sıcaklığı artmış olan havanın içine enjektörden yakıt püskürtülür ve püskürtme sonucu yanma başlar. Yanma sonucu açığa çıkan basınç kuvveti pistonun üzerine etkiyerek pistonu hızla aşağıya doğru iter. 4. Egzoz Zamanı Ateşleme zamanı sonunda piston AÖN’ya gelmiştir. Yeni bir çevrime başlayabilmek için silindirdeki yanmış gazların dışarıya atılması gerekmektedir. Egzoz supabı açılır ve pistonun AÖN’dan ÜÖN’ya doğru hareket etmesiyle yanmış gazlar egzoz supabından dışarıya yani egzoz manifolduna gönderilir. "Yanma Olayı" ise sıkıştırma zamanı sonuna doğru silindire emme zamanında alınan havanın sıcaklığı yaklaşık olarak 600–900 C° yükseltilmesiyle, sıcaklığı ve basıncı yükselen havanın üzerine enjektör tarafından yakıtın basınçlı olarak püskürtülmesi sonucu gerçekleşir. Dizel motorlar, türbinli motorlardan daha avantajlı olması sonucu en çok tercih edilen tank motorudur. Bana göre en büyük avantajı, daha ekonomik oluşudur. Türbin motorlu tanklar olarak ABD'nin kullanmakta olduğu Abrams tankında kullanılan Honeywell AGT1500 motorunu örnek verebiliriz. Bu motorun teknolojisi bir içten yanmalı motoru gibi değildir. Prensip olarak benzin kullanılmaktadır. Ancak zor durumlarda yanıcı ve buharlaşabilen her yakıtın kullanıldığı iddia edilmektedir. Hatta 650 derece sıcaklığa ulaştığında dahi çalışabilmektedir. Fakat araştırmalarım sonucu bu sıcaklığa ulaştığında 2 cm civarında genleştiği söylenmektir. Türbin motoru hem üretimi hem kullanımı maliyetli olan bir sistemdir. Masrafları ve teknik zorlukları nedeni ile çok fazla ülke tarafından kullanılabilecek bir motor değildir. (ABD dahi bir dönem bu motorları dizel ile değiştirmeyi planlamıştır) Kullanılan motorun araca verdiği etkiden dolayı o kadar yüksek tüketimi vardır ki ancak ABD lojistik unsurları bu tankları sahada işler vaziyette tutabilir. Tank Nasıl Hareket Eder? Tankların ilerlemesi motor, transmisyon, dişli çark, yardımcı tekerler ve palet sayesinde gerçekleşir. Motor güç üretir. Ürettiği gücü transmisyona iletir. Hatta motorlara, transmisyona güç üreten bir güç kutusu demek yanlış olmaz. Transmisyon ise bir dişli çark kutusudur. Aracın güç kaynağı ve tekerlekleri arasında kesintisiz olarak değişen bir hız oranı sağlar. Vites değişiklikleriyle motordan alınan gücü içerisinde barındırdığı dişli çarklarla beraber paletlere kenetli olan büyük çark dişlisine ve yardımcı tekerleklere iletir. Yani transmisyon büyük dişli çarka bağlıdır. Çark dişlisi de devasa büyüklükte bir dişli çarktır. Sivri dişleri paletlerin aralarındaki boşluklara kenetlenir. Paletler, arası boşluklar şeklindedir. O boşluklara çark dişlisinin dişleri giriyor ve birbirlerine kenetleniyorlar. Palet; sıralı, birden fazla tekerlek ya da çarkın çevresine, gerili bir kayış ile tankı sürmeye yarayan bir düzenektir. Yani kayışın kendisidir. O zaman palet-çark dişlisi ilişkisini hayal ederken, kayış-kasnak mekanizmasını düşünebilirim. Çark dişlisine kasnak dersem, kayışa da palet diyebilirim. Böylece paletleri, bir kasnağa geçirilmiş kayış olarak nitelendirebilirim. Çünkü mekanizma olarak aynılar. Tabii paletin yerinde durabilmesi ve düzgün çalışabilmesi için, yeterli gerginliğin olması gerekiyor. Bunun için arka kısımda yardımcı tekerler kullanılır. Bu tekerleklere gerdirme tekerleği de deniliyor. Gerdirme görevini üstlenen bu tekerlekler aynı zamanda taşıma işlemini de üstlenmektedir. Büyük dişli çarktan oldukça küçüktürler. Genel anlamda motor güç üretiyor, güç transmisyona geliyor, transmisyon bu gücü çarklara iletip dönme hareketiyle ilerleme sağlanıyor. İlerleme sağlanırken yönlendirme girişi aktif olmadığında paletler eşit hızla hareket etmeye başlar. Bu durumda tank düz hareket edecektir. Eğer paletler eşit hareket ederken yönlendirme sağlanırsa, bir palet diğerinden farklı hızda döner. Bunun sonucunda hareket halindeyken sağa veya sola yön değişimi sağlanır. Yönlendirme girişi uygulandığında, tank paletleri birbirinin tersi yönde döner ve dönme sağlanır. Dizel Tank Motorlarını Otomobil Motorlarından Farklı Kılan Nedir (bazıları) ve Üretimi Neden Zordur? Tank motorları, temel prensip olarak dizel motor olsalar da yapısal gereksinimleri standart otomobil motorlarından oldukça farklıdır. Askeri araçlarda geniş bir kullanım yelpazesine sahip olmasıyla oldukça çeşitli sınıfları bulunmaktadır. Zaten bu gereksinimleri karşılamanın zorluğu nedeniyle üretimi ve geliştirilmesi fazlasıyla maliyetlidir. Tanklarda genelde benimsenen güç, ton başına 20-25 BG olması beklenir. Yani 65 tonluk bir ana muharebe tankı, 1400-1600 BG‘lik bir motora ihtiyaç duyacaktır. Otomobil motorları sürekli maksimum tork rejiminde ve kök gaz çalışmıyorlar, bu da motorun ömrünü uzatmaktadır. Zaten kök gaz kalksanız bile, toplam çalışma rejimi içinde bu süre çok kısadır. Genelde gaz pedalına ortalama bir aralıkta sabit hızla seyir edecek kadar basarsınız. Tank motorunda ise böyle bir durum yoktur. Muharebe koşulları için tasarlanmış bir motorun çoğunlukla kök gaz çalışmaya dayanıklı olması gerekir. Bunun için de, hem malzeme kalitesinin yüksek olması, hem de daha kalın bir blok geometrisi dökmek gerekir. Motor hem ağır olur, hem de malzeme kalitesinin son noktaya kadar geliştirilmesi gerekir. Motorun ihtiyacı sonucunda gerekli olan bu güç, beraberinde devasa bir soğutma ihtiyacı demektir. Piston ve piston kollarını soğutması beklenen yağı basınçlandıracak yağ pompasından, blok boyunca ve silindir kafasını soğutacak su ceketlerinin tasarımına kadar bütün soğutma detaylarını hem termal test, hem de termal analiz yöntemleriyle doğrulamak gerekir. Maalesef askeri araçlarda soğutmada ram-air katkısı kaybolur. Tank gövdesi içinde hacim kısıtlı olduğundan dolayı genelde V ya da W tipi motor gövdesi kullanılır. Eğer motor sıfırdan üretilecekse, turboşarj sisteminin tasarımını da yapmayı zorunlu kılar. Bu kadar yüksek güç ihtiyaçlarında, piston ve krankın maruz kalacağı ''centrifugal stress'' nedeniyle zaten çok geniş bir devir aralığınız olmayacaktır. Buna turboşarjın efektif çalışma devir aralığı üzerindeki limitleri de eklenirse, tasarlanacak olan turboşarjın optimizasyonu üzerinde çok uzun zaman harcamak zorunda kalınır. Nihayetinde de standart bir turboşarj olmayacaktır. Üstelik çift turboşarj gerekebilir. Bu sadece turboşaftın genel dış gereksinimlerin sahip olması gerekenler hakkındaki kısımdı. İç performans kısmı bambaşka bir uzmanlık alanına girmektedir. Tank motorunun çok geniş bir dış sıcaklık bandında çalışması gereklidir. -45 dereceden +52 dereceye kadar oldukça geniş bir aralıkta sorunsuz çalışması beklenmektedir. Motor ön ısıtıcıdan, soğutma sistem performansına kadar oldukça farklı gereksinimleri de karşılanmayı gerektirir. En önemli noktalarından biri de transmisyondur. Bir o kadar da önemli olan transmisyonun motorla uyumudur. Sonuç olarak motorun her parçasının fazlasıyla mukavemetli olması gerekmektedir. Nihayetinde bir tank motorundan, 50-65 tonluk araç kütlesine dayanabilecek ve en zorlu arazi şartlarında bile arıza vermeyecek kadar güçlü olması beklenir. Dizel motor teknolojisinin geldiği son nokta olan ağır görev tank motorları, üretilmesi savunma sanayi için son derece kritiktir. Nitekim dünya pazarında üretiminin her ülke tarafından gerçekleştirildiği söylenemez. Motor Gücünü Artırmak İçin Kullanılan Sistemler Turboşarj Turbo, motora atmosferik basıncın üzerinde hava vererek küçük hacimli motordan daha yüksek güç alınmasını sağlayan, hareketini egzoz gazının dışarı çıkma basıncından alan bir çeşit pompadır. Türbin ve kompresör olmak üzere iki pervaneye sahiptir. Turboşarj motorun çalışmaya başladığı andan itibaren çalışır, fakat gönderdiği basından atmosfer basıncını (1 bar) geçip maksimuma ulaşması için hızlı dönmesi gerekir. Bunun için de motor devrinin dizel motorlarda 1750-2000 devri geçmesi gerekir. Yani turboşarj belirli bir devirden sonra motora maksimum basınçlı hava göndererek torkun artmasını sağlıyor. Peki nasıl çalışır? Salyangoz biçimindeki turboda bir milin iki ucunda pervane şeklinde kanatçıklar bulunur. Egzozdan çıkan gazlar türbini döndürür. Diğer uçtaki türbinle birlikte dönen kompresör ise motora giren havanın akışını hızlandırıp daha fazla hava girmesini sağlar. Turboşarj temel olarak bir hava pompasıdır. “Yanma” sonrası motoru terk eden sıcak egzoz gazları, turboşarjın türbin pervanesine yönlendirir ve onu döndürür. Türbin pervanesi şaft vasıtasıyla kompresör pervanesine bağlıdır. Türbin pervanesi döndüğü sürece kompresör pervanesi de döner. Kompresör pervanesinin dönüşü esnasında temiz hava içeri çekilir ve motorun ''manifold-cooler'' üzerinden yanma hücresine gönderilmeden önce sıkıştırılır. Intercooler Sistemi Bir motorun verebileceği maksimum güç, silindir içerisinde tam yanabilecek yakıt miktarı ile sınırlıdır. Yakıt miktarı ise, her bir çevrimde silindir içerisine giren hava miktarı ile orantılıdır. Eğer emme havası, çevre havasından daha yüksek bir basınç ve yoğunluk değerine sıkıştırılabiliyorsa, aynı boyutlardaki bir motordan alınabilecek maksimum güç artırılabilir. Bu olaya aşırı doldurma denir. Aşırı doldurmalı motorlarda, sıcaklık artışı sebebiyle motora verilen havanın yoğunluğu ve bunun sonucu olarak da emilen hava içindeki oksijen miktarı azalmaktadır. Bu olumsuz durumun önüne geçebilmek için kompresörden emilen hava motor silindirine gönderilmeden soğutulmalıdır. Bu soğutma aynı zamanda sıkıştırma başı sıcaklıklarının, dolayısıyla genel sıcaklık seviyesinin yükselmemesi için gereklidir. Kompresörden çıkan havanın soğutulması (ara soğutma) sonucu, aynı doldurma basıncı için motora emilen hava miktarı arttığından, motor verimi de artmaktadır. Doldurma havasını soğuturken atılan ısıyı, daha sonra egzozdan atmaya gerek kalmamaktadır. Böylece motorun soğutma sistemi de küçülecektir. Common Rail Sistemler Bu sistemin, bugüne kadar kullanılan aynı türdeki sistemlere göre yakıt sarfiyatı, egzoz gazı emisyonu, çalışma sistemi ve gürültü oluşumunda da net bir şekilde daha üstün olduğu görülmüştür. Tutuculu püskürtme veya ortak boru anlamına gelen common-rail’de, direkt tahrik edilen blok veya tek pompalı sistemlerden farlı olarak basınç oluşumu ve püskürtme ayrılmaktadır. Püskürtme basıncı, motor devir sayısına ve püskürtme miktarına bağımlı kalmadan oluşturulur ve belli sınırlar içerisinde serbest olarak seçilebilmektedir. Common-rail sistemi, yakıtı 1600 bar’a kadar yükselen bir basınç ile ortak bir boru üzerinden enjektörlere dağıtır. Elektronik Kontrol Ünitesi (ECU), bu yüksek basıncı motorun devir sayısına ve yüküne bağlı olarak ayarlar. Püskürtmeyi, enjektörler üzerinde bulunan ve süratle anahtarlanabilen manyetik subaplar sağlamaktadır. Pilot püskürtme, ana püskürtmeden önce oluşarak yakıtın yanmasına ilişkin emisyon oranlarını yüksek derecede iyileştirmektedir. Ön veya çoklu püskürtme, enjektörün süratli manyetik subaplarına çok kere kumanda edilmesi ile oluşturulur. Basınç oluşumunun ve püskürtmenin ayrılmasına ilişkin tek şart, bir dağıtıcı boru (rail) ve enjektörlere giden borulardan oluşan, yüksek basınç tutucusudur. Sistemin çekirdek parçası, manyetik kumandalı subapları olan enjektörlerdir. Püskürtme olayı, elektronik kontrol ünitesinden (ECU) manyetik subapa giden bir sinyal ile başlatılır. Bu arada püskürtülen yakıtın miktarı hem manyetik subapın açılma süresine hem de sistem basıncına bağlıdır. Sistem basıncını, yüksek basınç pompası oluşturmaktadır. Kullanılan Bazı Tank Motorları MB 873 KA 501 Dizel Motor Başlangıçta ABD / Alman MBT-70 programı için tasarlanmış olan 12 silindirli bu motor MBT-70 programı iptal edildikten sonra Leopard 2 AMT için seçildi. Delgi ve strok değerini sırasıyla 170 ve 175 mm'ye yükselterek ve mükemmel tork özelliği kazandırılarak geliştirilmiştir. Sıvı soğutmalı, çift turboşaft dizel bir motordur. Araca 4 metre derinlikteki sulardan basarak geçebilecek ve 1 metre yükseklikteki duvarları aşabilecek güç kattığı bilinmektedir. Aracın azami 72 km/sa hıza ulaşmasını sağlayabilmektedir. Motor tam gücünü, normal sürüş için krank milinin arka ucundan ve hidrolik sistemlerin taşıma işlemi için krank milinin ön ucundan iletebilir. Performans eğrisi, nominal hızın altındaki torku artırarak özenle optimize edilmiştir. Normal sürüş için, MTU kontrol motoru çıkışı tarafından geliştirilen ve güç iletim elemanlarının yük dağıtım gereksinimlerine göre geliştirilen elektronik sistemleri mevcuttur. Ayrıca motorun sahip olduğu, taşınma sırasında oluşan aşırı yüksek toz seviyelerinden koruyan hava filtreleri de motorun yan tarafına monte edilmiştir. MTU üretimi olan motorun en önemli özelliği güvenilirliğidir. Yüksek güç çıktısı, kompakt tasarımı, çok farklı ve zorlu koşullarda görev yapabilmesi, transmisyon (RENK) ve motor uyumu MTU 800 serisi motorları tank motorları konusunda zirveye taşımaktadır. Üretici Firma: Almanya, MTU (MOTOREN- UND TURBINEN-UNION) 1.500 BG Leopard 2 Serisi AMT'lere ve Buffel Tank Kurtarma Aracına güç vermektedir MT 883 KA-500 Dizel Motor Üretici Firmalar: Almanya/MTU ve -Lisansaltı- Amerika/General Dynamics 1.500 BG Kullanan Araçlar: Merkava Mark-4 AMT Kore K2 Kara Panter AMT (Kore kendi motorunu yapana kadarki süreçte ürettiği ilk faz tanklarda MTU 800 serisi motor kullanmıştır. Yerli motoru üretmeyi başaran Kore transmisyonu hâlâ Alman RENK firmasından almaktadır) Lerclerc AMT güç vermektedir. (BAE’ye satılan modellerde, Finli Warstila’nın motorlarının çöl koşullarında istenen performansı vermemesi nedeni ile MTU motor kullanılmıştır) Merkava MK-4 AMT’da Alman MTU motoru kullanılmakta olup motoru lisans altında General Dynamics üretmektedir. Merkava Mark-4 tankı İsrail tarafından geliştirilen MAZKOM ismine sahip TSAWS (paletler, yaylar ve tekerlekli sistemler) sistemine sahiptir. Sahip olduğu mekanik tasarımdan (motor önde, taret arkada) dolayı çok fazla denge problemleri yaşamış ve uzun bir süre çölde kuma batan, devrilen tanklar ile karşılaşmış olsak da İsrail bu sorunu büyük oranda çözmüştür. Zırhı modüler kompozittir. 2002 yılında seri üretime başlanmıştır. Black Panther de MTU MB-883 KA500 motoru tarafından desteklenmektedir. Ayrıca 400 beygir gücünde bir yardımcı gaz türbini güç ünitesi de var. Ana motor kapatıldığında yerleşik sistemlere güç sağlar. K2 Black Panther, son teknoloji yarı aktif hidro pnömatik süspansiyona sahiptir. Her ''boogie'' tekerleği ayrı ayrı kontrol edilebilir. Bu özellik, tanka birçok avantaj sağlar, ayrıca bu süspansiyon sisteminin, geleneksel olanla kıyaslandığında, bakımı daha kolay olduğu iddia edilir. Kara Panter tankı derin bir kama kiti ile donatılmıştır. Aracın 4,2 metre derinliğe kadar nehirleri ve diğer su engellerini geçmesini sağlar. Önceki K1 ve K1A1 AMT'leri bu özellikten yoksundu. MT 838 KA 501 Dizel Motor Üretici Firma: Almanya, MTU 1.400 BG Hindistan üretimi Arjun AMT'ye güç sağlıyor MT 871 KA 501 Dizel Motor K1 AMT'de ZF LSG 3000 tam otomatik şanzıman ile birlikte kullanılan bu motor K1'in 9,4 saniyede 0-32km/sa hızlanmasını sağlıyor. Üretici Firma: STX - MTU 1.200 BG Güne Kore üretimi K1 serisi AMT'ye güç sağlıyor. MBT 881 KA 501 Dizel Motor M60T; RENK transmisyonuna (4 ileri 2 geri) sahiptir. M60A1 tanklarının İsrailli Israel Military Industries (IMI) tarafından modernize edilmiş versiyonudur. IMI tarafından İsrail’de modernize edilen ilk tank Kayseri’ye 10.11.2005 tarihinde ulaştı. Aynı ayın sonunda da seri modernizasyon hattı faaliyete başladı. Projede teslimatlar 15.02.2010 tarihinde tamamlandı. Araç 55 km/sa hıza çıkabilmektedir. Üretici Firma: Almanya, MTU (MOTOREN- UND TURBINEN-UNION) 1.000 BG M60T tankına güç sağlıyor. MT 883 KA M-500 Dizel Motor 720 BG TH 301 Hafif Tankında kullanılıyor MT 833 KA M-501 Dizel Motor Üretici Firma: Almanya, MTU (MOTOREN- UND TURBINEN-UNION) 850 BG AMX-30 AMT'de kullanılıyor MT 838 KA M-500 Dizel Motor Üretici Firma: Almanya, MTU 830 BG Leopard 1 serisi AMT'lerde kullanılmaktadır, A-85-3A Dizel Motor A-85-3A Motoru, ön ve arka konumlu motor bölmesi için turbo pistonlu dizel motordur (bazen 2A12-3, 12CHN15 / 16 veya 12N360 olarak adlandırılır). Dört adet X şekilli 12 silindirli, otomatik şanzımana bağlanmıştır. Turboşarjlı sisteme sahiptir. Doğrudan Yakıt Enjeksiyonu sistemi bulunmaktadır. Armata evrensel platformunda kullanılır. Motorun geliştirilmesi "Chelyabinsk Transdizel Tasarım" tarafından gerçekleştirildi. Chelyabinsk Traktör Fabrikasında üretildi. Tank 90km/sa maksimum yol hızında çalışabilmektedir. Rusya menşeilidir. Üretici Firma: Rusya, Chelyabinsk Traktör Fabrikası – URALTRAC LTD. 1.200 BG T-14 Armata AMT ve T-15 ZMA'ya güç sağlıyor. AGT1500 Gaz Türbinli Motor Honeywell'in AGT1500, ABD Ordusu, ABD Deniz Piyadeleri ve Ulusal Muhafızlar tarafından M1 Abrams filosuna güç sağlamak için kullanılan turboşaft bir türbin motorudur. Motor, 72 tonluk tankı 42 mil/saat hıza kadar itmek için 1.500 BG sağlayarak üstün hızlanma ve hareket kabiliyeti sağlıyor. AGT1500'ün güvenilirliği ve performansı Abrams aracının son 25 yılda 40 milyon milden fazla biriktirerek askeri cephanenin temel taşı olmasını sağlamıştır. Ana muharebe tankı M1A2 "Abrams" seri üretimi 1992 yılında başladı. 30 derecelik yüksekliklerin, 1,24 m dikey basamakların, 2,77 m siperlerin ve hazırlıksız 1,2 m su engellerinin üstesinden gelebilir. Basit modüler tasarımı sayesinde motorun çalışmaya hazır olması olağanüstü bir özelliktir. Üretici Firma: ABD, Honeywell Savunma ve Havacılık Sistemleri 1.500 BG M1 Abrams serisi AMT'lerde kullanılmaktadır. Perkings CV12-1200TCA Dizel Motor Üretici Firma: Birleşik Krallık, PERKINS MOTOR COMPANY 1.200 BG Challanger 1 ve Challanger 2 AMT'lerde kullanıldı. 1.200 BG değerinde 12 silindirli Condor CV12 motoru hem Challenger 1 hem de Challenger 2 AMT'ye güç vermektedir. Challenger Zırhlı Onarım ve Kurtarma Aracı (CRARRV)'na da güç vermektedir. İngiliz menşeili Challenger 2'de 12 silindirli, 1.200 BG Perkins Caterpillar CV12 dizel motor ve altı ileri ve iki geri vites bulunan David Brown TN54 şanzıman bulunuyor. İkinci nesil hidrogaz süspansiyonu ve hidrolik palet gergisi takılmıştır. 59 km/sa hıza ulaşabilmektedir. İngiliz ve Umman Ordusuna hizmet vermektedir. AVDS- 1790 – 5A (Dizel Motor) Üretici Firma: Amerika/GENERAL DYNAMICS 908 BG Sabra Ana Muharebe Tankı Merkava MK-1 AMT'ye güç sağlıyor. Hava soğutmalı, 4 zamanlı, dizel bir motordur. 2.400 rpm’de 908 BG geliştirir. Sabra AMT, İsrailli Israel Military Industries (IMI)'in Ramat Hasharon'da bulunan Slavin Ağır Silahlar Departmanı tarafından tasarlanan, daha yüksek kalibreli top ve pasif zırhla geliştirilen M60A3 tankının modernize edilmiş bir uyarlamasıdır. Merkava MK-1 tank motoru, CD-850-6BX şanzımana bağlanmaktadır. Motor aslında M60 ve M60A1 AMT'lere takılan motorun daha güçlü bir versiyonudur ve şanzıman da bu tanklara takılana benzer. Motor bölmesine erişim, kilitler açıldıktan sonra yaylarla açılan iki kanatla sağlanır. Motor sahada yaklaşık 60 dakika içinde değiştirilebilir. Hava soğutma filtresi havalandırması, gövdenin üst kısmına, sürücü koltuğunun önüne, çıkışı karşı tarafa gelecek şekilde konumlandırılmıştır. Egzoz çıkışı, gövdenin sağ tarafında, ikinci çarkın üzerindeki süpürgelik plakalarının üzerindedir. AVDS 1790- 9AR Dizel Motor Üretici Firma: ABD, TELEDYNE CONTINENTAL MOTORS 1.200 BG Merkava MK-3 tankına güç sağlıyor. AVDS-1790-2D Dizel Motor Üretici Firma: ABD, GENERAL DYNAMICS 750 BG M48 A5T2 Patton ve M60 A3TTS Patton tankına güç sağlıyor. GTD-1250 Gaz Türbinli Motor Üretici Firma: KADVI A.Ş. 1.250 BG T-80U AMT'ye güç sağlıyor. 1.050 kg, 1494 mm uzunluğunda, 1042 mm genişliğinde, 888 mm yüksekliğinde ebatlara sahiptir. Rusya menşeli GTD-1250, T-80U AMT'ye ve çeşitli araçlara güç sağlamak için tasarlanmıştır. Motorda büyük gaz-dinamik stabilite marşları, daha uzun servis ömrü, yüksek güvenilirlik, ayrıca gelişmiş tamir edilebilirlik ve bakım kolaylığı bulunur. Tasarım şu çözümleri içeriyor: radyal akışlı kompresör çarklarının kapak plakalarından ve yüksek basınçlı türbin ''nozzle'' grubundan toz birikintilerini gidermeye yönelik otomatik sistemler…, değişken güç türbini meme düzeneği…, entegre redüksiyon dişli kutusu vs. Motor, muharebe tankının manevra ve hız özelliklerini geliştirmeyi amaçlayan pozitif deplasmanlı hidrolik şanzımanla donatılabilir. GTD-1250 çok yakıtlı bir motordur: dizel yakıt, gazyağı, benzin ve bunların karışımlarında çalışabilir. Ayrıca bir yağ tankı, elektrik jeneratörü, yerleşik hava yağ soğutuculu hava temizleyici ve soğutma fanlarının montajı için de hazırlık yapılmıştır. GTD-1 Dizel Motor Üretici Firma: Ukrayna, SE V.O. MALYSHEV PLANT – ZIM 1.000 BG BM BULAT ve T-80UD AMT'lere güç vermektedir. 6TD-2 Dizel Motor Üretici Firma: Ukrayna, SE V.O. MALYSHEV PLANT – ZIM 1.250 BG Kullanan Araçlar: AL KHALID AMT MBT 2000 - Type 90 II AMT T-84 / T-84 Yatagan AMT V8X 1500 HYPERBAR Dizel Motor Üretici Firma: Finlandiya, Warstila 1.500 BG Lerclerc AMT'ye güç sağlıyor Lerclerc Tankı, 2.500 rpm'de 1.500 BG sağlayan bir SACM V8X-1500 HYPERBAR dizel motoru ile donatılmıştır. Elektronik motor yönetim sistemi SAGEM tarafından sağlanır. SESM ESM 500 otomatik şanzımanın hidrostatik şanzıman ünitesi ve beş ileri ve iki geri vitesi vardır. Motor, 70 km/sa üzerinde bir yol hızı ve 50 km/sa kadar bir arazi hızı sağlar. Tank ayrıca bir TURBOMECA TM-307B gaz türbini yardımcı güç ünitesine sahiptir. Hidropnömatik süspansiyon sistemi, "SAMM" firmasından alınmıştır. V-12 MTCA Dizel Motor Üretici Firma: İtalya, FIAT AVIAZIONE 1.200 BG ARIETE AMT''ye güç sağlıyor Ariete, 937 kW güç üreten bir Fiat V-12 MTCA turbo şarjlı, 12 silindirli dizel motorla güçlendirilmiştir. Alman ZF şirketi tarafından lisanslanan otomatik şanzıman sisteminde 4 ileri ve 2 geri vites ve direksiyon sistemi ve hidrolik geciktirici bulunur. Son sürücüler episikliktir. Yürüyen aksam, yedi çift lastik kaplı yol tekerleği ve her iki tarafta konektör tipi paletlere sahip dört dönüş makarasından oluşur. Çift pimli pist Alman şirketi Diehl tarafından tasarlanmıştır. Süspansiyon sistemi, her bir süspansiyon kolunda bir burulma çubuğu ve hidrolik tampondan oluşur. Ariete saatte 65 km'yi aşan bir maksimum hıza sahiptir. V-92S2 Dizel Motor Üretici Firma: Rusya, CHELYABINSK TRAKTÖR FABRİKASI T-90 AMT T-90S AMT'ye güç sağlıyor. Ana Muharebe Tankı ALTAY Altay AMT'de Alman MTU firmasının en güncel ve en iyi motorlarından biri olan 1500 bg güce ve 5000nm torka sahip MT 883 Ka-501 motor kullanılmaktadır. Motor bu devasa gücü Renk HSWL 295TM transmisyon ile aktarmaktadır. Bu güç paketinin en büyük özelliği yüksek güvenilirlik ve kompakt tasarımıdır. Altay tankında ileride BMC tarafından yapılacak güç paketinin kullanılması planlanmaktadır. Sonuç Motorlar, askeri araçlar için üretimi, gelişimi, bakımı ve maliyeti açısından ciddi ihtiyaçları olan makinelerdir. Ulusal savunma pazarında üretilen her ürün ciddi rekabeti doğurmaktadır. Ancak konu tank motoru olunca sayılı ülkelerin sahip olduğu teknolojik imkânlar ışığında elde edebildiği aşikâr. Üstelik teorik açıdan çalışma sistemi sıradan bir otomobil motoruyla benzer olsa da kritik önem taşıyan yüksek bilgi birikim, teknoloji isteyen bir motordur. Bir başka değinmek değinilmesi gereken konu ise; bir tankın hareket kabiliyeti göz önünde bulundurulduğunda yalnızca motorlar akla gelmemelidir. Güç grubu olarak anılmalıdır. Bu grup altında; Motor, Transmisyon (aktarma organı), Tork Konvertör (hız düşürücü), Cer Dişlisi, Süspansiyon-Palet gibi unsurlar da dikkate alınmalıdır. Ancak her unsurun farklı uzmanlıkları bulunmaktadır. Bu hususta yukarıdaki motorlar incelendiğinde modern tanklarda 1200-1500 BG seviyelerinde güç üretiminin bir zorunluluk haline geldiğini görüyoruz. Bu kuvveti bir tankın içine güç grubu ile birlikte sığdırmak, bunu güvenilir bir şekilde yapmak oldukça zordur. Kaynaklar: BMC Defence Turk Army Guide Army Recognition Army Technology Military Wikia Tanks Encyclopedia Perkins Honeywell MTU Ukroboron Sema Susar Defence Turk