Yerli helikopter motoru TS1400 çalıştırıldı!

TEI tarafından yürütülen Turboşaft Motor Geliştirme Projesi (TMGP) kapsamında geliştirilerek yerli Gökbey genel maksat helikopteri ve T129 Atak taarruz helikopterlerine güç vermesi planlanan TS1400 geliştirme motorunun ilk çalıştırılması gerçekleştirildi.

Çalıştırılan geliştirme motorunda henüz bazı parçalar eksik bu nedenle geliştirme motoru olarak nitelendirilen motor ile ilgili gelişmeleri Defence Turk yazarı Kadir Doğan değerlendirdi.

Böyle bir projeye katkı sunduğu için gururlu olduğunu belirten Kadir Doğan çalıştırılan motorun önemini şu şekilde anlattı:

“Çalıştırılan motor aslında bir geliştirme motoru, nihai motor değil. Zaten bir süredir çeşitli geliştirme motorları üzerinde çalışmalar devam ediyordu. Geliştirme motoru, çekirdek motor etrafında şekillenen ve çeşitli fonksiyonel elemanların yani alt sistemlerin çekirdek motora entegre edilmesi ile oluşan bir yapı. Geliştirme motorun bir süredir çalışıyor olması, bir çok alt sistemin entegre edilmeye başlandığının hatta bir kısmının entegrasyonun tamamlanmış olabileceğini gösteriyor. Partikül ayırıcılar, buzlanma önleme sistemleri, kabin basınçlandırma valfleri gibi bir çok alt sistem bulunuyor ve bunların nihai motora kadar belli fazlarla entegre edilmesi gerekiyor. Bu tüm sistemler entegre edildikten sonra nihai motoru göreceğiz.”

Projedeki mevcut durumu “çoğu gitti azı kaldı” şeklinde nitelendiren Doğan sertifikasyon sürecine ve önemine değindi:

“Bana kalırsa çoğu gitti azı kaldı ancak zorlu bir azı kaldı. Daha önce bahsettiğim alt sistemlerin her biri oldukça önemli alt sistemler ve nihai motoru ciddi derecede etkileyen alt sistemler. Bunun temel sebebi TS1400 aslında genel maksat helikopterine takılacak bir sivil havacılık motoru. Yani EASA sertifikasyonuna tabii. Burada CS-E dediğimiz bir sertifikasyon süreci var. Motorun içerisine girecek toz partiküllerinin çapından tutun da, içeride oluşacak buz miktarına oradan da motorun salınım yapacağı Azot-Oksit miktarına kadar her şeyi kontrol altında tutmanız gerekiyor. Bu nedenle bu alt sistemlerin tamamı çok önemli. Zorlu bir süreç olacak ancak ben önümüzdeki yıl nihai motorun ete kemiğe bürünebileceğini düşünüyorum.”

Gökbey’in hem sivil havacılıkta kullanılacak olması hem de askeri varyasyonu üretilse dahi taarruz helikopterleri ile daha farklı görev profilleri olması nedeniyle T129 Atak taarruz helikopterine ve Gökbey’e takılacak motorlarda farklılıklar olacak. Doğan bu farklılıkları şu şekilde aktarıyor:

“Aslında ikisi de TS1400 motoru olacak, yapısal olarak da belki benzer olacak ancak motorun kabiliyetleri çok ama çok farklı olacak. Birincisi Gökbey, yukarıda da bahsettiğim gibi bir sivil helikopter. EASA sertifikasyonuna tabii. Atak ise askeri bir ürün, bu sertifikasyona tabii olmasına gerek yok. Bu bile bir çok değişikliği beraberinde getirebilir zira sertifikasyon süreçleri zorlu süreçler. İkincisi Gökbey, ATAK’a kıyasla manevra kabiliyeti neredeyse olmayan bir ürün. Bu motorun iç yapısını çok etkileyen bir durum. Türbinin soğutulmasından tutun da, rulmanların basınçlandırılmasına, motorun kompresör girişine kadar bir çok alanı etkileyen bir durum. Günün sonunda iki TS1400 göreceğiz ama birbirinden çok farklı iki TS1400 olacağına şüphe yok.”

Fatih Mehmet

Defence Turk Genel Yayın Yönetmeni. Kocaeli Üniversitesi Bilgisayar Programcılığı mezunu ve amatör fotoğrafçı. Teknoloji, otomotiv ve uluslararası ilişkiler meraklısı. Savunma sanayii araştırmacısı.