“Türk firmalarının olabildiğince çeşitli alanlarda yer almasının, sıfırdan tasarım MİLDEN ve STM-500 denizaltılarına giden yolda önemli kazanımlar sağladığı su götürmez bir gerçektir.”
Kaan Azman
Osmanlı’dan Cumhuriyet Dönemine Türk Denizaltıcılığı
Türk Donanması denizaltıyla ilk olarak II. Abdülhamit devrinde “NORDENFELT-2” ve “NORDENFELT-3” isimli iki denizaltının sipariş edilmesiyle tanıştı. Taşkızak Tersanesi’nde montajı yapılan denizaltıların montaj sonrası isimleri “ABDÜLHAMİT” ve “ABDÜLMECİT” olarak değiştirildi. Bu denizaltılar uzun süre kullanılmadığı ve bakımı yapılmadığı için tekrar yüzdürülemeyecek duruma gelmişti. Denizaltılar 1910 yılında hizmetten çıkarıldı.
Cumhuriyet döneminin ilk denizaltı tedarik çalışmaları 1924’te 3 kişilik Türk heyetinin Fransa, Hollanda ve İsveç’e giderek dönemin denizaltı çözümlerini incelemek için yurt dışına çıkmasıdır. Yapılan incelemeler ve görüşmeler sonunda Türkiye denizaltıları Hollanda’dan almaya karar vermişti. 1925 yılının sonuna doğru siparişi verilen 2 denizaltı Hollanda’da inşa edildi. 519 ton su üstü ve 674 ton su altı tonajına sahip bu denizaltılar inşa sürecinin tamamlanmasının ardından 1928 yılında Türkiye’ye teslim edilerek “I. İNÖNÜ” ve “II. İNÖNÜ” isimlerini aldılar. Bu denizaltılar 1948 yılına kadar aktif hizmette kalmıştı.
1936 yılına kadar Türk denizaltıcılığında Türk tersanelerinin herhangi bir katkısı olmadan yurt dışından hazır alınarak donanmaya katılıyordu. 1936 yılında ise Alman Werft Firmasından siparişi verilen 4 denizaltıdan ikisi Almanya tersanelerinde, kalan ikisi ise Türkiye’de Taşkızak Tersanesi’nde inşa edildi. Tamamlandığında Ay sınıfı olarak tanımlanan bu denizaltılar sayesinde Türk tersanelerinde uzun zaman sonra tekrardan denizaltı inşası ile ilgili tecrübe kazanılmıştı. Mustafa Kemal ATATÜRK tarafından isimlendirilen bu denizaltılara “Atılay”, “Yıldıray”, “Saldıray”, Batıray” isimleri verildi.
Mavi Vatanın Gizli Kahramanları: Reis Sınıfı Denizaltılar çalışmasının tamamı Defence Turk Dergi 16′ncı sayısında.
Çalışmanın tamamını buraya tıklayarak okuyabilirsiniz.
Türkiye’de inşası yapılan “Atılay” ve “Yıldıray” denizaltıları tamamen Türk personel tarafından inşa edilmişti. Bunun yanında bir diğer ilk de Yıldıray denizaltısının tüm tecrübe seferlerinin Türk personel tarafından yapılmasıydı. Kardeş denizaltı Batıray ise 2. Dünya Savaşı’ndan dolayı Türkiye’ye teslim edilememiş, düşman eline geçmemesi için Kiel tersanesi tarafından batırılmıştır.
1948 yılında askeri teknolojide ABD kaynaklarına yönelen Türkiye denizaltı teknolojisinde de ABD’ye olan bağının ilk adımını atmıştır. Truman Doktrini ve Marshall Yardımı çerçevesinde alınan ilk denizaltılar ABD’de Filo sınıfı olarak hizmet veren denizaltıların alımı ile gerçekleşmiştir. Yine de bu denizaltıların bakım ve batarya değişimleri Gölcük tersanesinde yapılabilmekteydi. Ancak modernizasyon ya da daha ciddi işlemler için denizaltıların ABD tersanelerine gitmesi gerekiyordu. Yurt dışından hazır alınan platformlar için en büyük sıkıntı platformlara teknik müdahalenin anlaşmalar gereğince sınırlandırılmasıdır [I].
1948-1975 yılları arasında tamamen ABD denizaltılarını kullanan Türk Donanması 1975 yılında Almanya’dan Type 209 (Ay sınıfı) denizaltılarının alım kararı ile tek kaynaklı denizaltı envanterini değiştirmeye başlamıştır.
1990 yılına gelindiğinde ABD yapımı Tang sınıfı denizaltılara, Gölcük Tersanesi tarafından yapılan ilk VATOS A/K atış kontrol sistemi entegre edilerek önemli bir adım atılmıştır. Bu çalışma ile birlikte Türk tersaneleri ve şirketleri denizaltılar için alt sistem üreterek kendilerini geliştirmeye başlamıştır. Çalışmaların üstüne konarak biriken tecrübeler alt parça, alt ürün, sistem entegrasyonu, sistem üretimi şeklinde büyüyerek devam etmiştir.
Ay sınıfını takiben Type-209 dizel-elektrik denizaltı alımına devam eden Türkiye birkaç yıllık aralıklarla Preveze ve Gür sınıfı denizaltıları tedarik ederek Type-209 denizaltılarına dayalı bir denizaltı filosu kurmuştur [II].
Gaziantep Makine Mühendisliği Bölümü öğrencisi. Savunma Sanayii ve Uluslararası İlişkiler Meraklısı
