Temel İhtiyaçlar: Jet Yakıtları

“Türkiye’de yıllara sari olarak artan havacılık yakıtı üretim ve ihracatı son iki yılda ivmesini daha da artırmıştır.”

Hakan Torlak

Havacılık yakıtları “Avgas” ve “Jet Yakıtı” isimleri altında ikiye ayrılmaktadır. Avgas, pervaneli motorlara sahip uçaklarda kullanılan yüksek oktanlı bir benzin türüdür. Jet yakıtı genellikle şeffaf veya saman bir renge sahiptir. Avgas ise genellikle mavi renkte olup, farklı oktan derecelerine göre farklı renklerde olabilir. Jet yakıtının uçuculuk noktası daha düşüktür bu da yüksek irtifalarda ve soğuk hava koşullarında kullanılabilirliğini artırırken, avgasın uçuculuk noktası daha yüksektir bu nedenle soğuk hava koşullarında nispeten daha az uygun olabilir. Jet yakıtı genellikle jet motorları için kullanılırken, avgas genellikle piston motorlu hafif hava platformları için kullanılır.

Jet yakıtı, yüksek sayıdaki değişik hidrokarbonların karışımıdır. Kerosen tipi jet yakıtı ve nafta tipi jet yakıtı olmak üzere iki alt başlıkta incelenmektedir. Kerosen veya gazyağı, ham petrolün damıtılmasıyla üretilen yanıcı bir sıvı kimyasal karışımıdır. Önceleri sadece gaz lambalarında aydınlatma amacıyla kullanılırken, sonradan bazı maddeler eklenerek ısıtma, soğutma, traktör yakıtı ve jet motorlu uçak yakıtı olarak kullanılmaya da başlanmıştır. Kerosen tipi jet yakıtı, ASTM Spesifikasyonu D 1655 ve Askeri Spesifikasyonlar MIL-T-5624P ve MIL-T-83133D gerekliliklerini karşılayan, gazyağı bazlı bir üründür. Bu yakıtın %10 geri kazanım noktasında maksimum 400 °F damıtma sıcaklığına ve nihai maksimum kaynama noktasında 572 °F’ye sahip olduğu belirtilmektedir. Turbo jet ve turboprop uçak motorları için kullanılmaktadır. Jet A, Jet A-1, JP 5 ve JP 8 kerosen tipi jet yakıtlarıdır. Kerosen tipi jet yakıtlar 8 ila 16 karbon sayısı arasındadır. Nafta tipi jet yakıtı, ortalama 52,8 derece API ağırlığına, 290 °F ila 470 °F arasında %20 ila 90 damıtma sıcaklığına sahip ve MIL-T-5624L (JP-4 Sınıfı) Askeri Spesifikasyonunu karşılayan bir yakıttır. Diğer havacılık yakıtlarından daha düşük donma noktasına sahip olması ve yüksek irtifa ve hızlarda motor gereksinimlerini karkeroseşılaması nedeniyle öncelikle askeri turbojet ve turboprop uçak motorları için kullanılır. Jet B ve JP-4 yakıtları nafta tipi jet yakıtlarıdır. Nafta tipi jet yakıtlar 5 ila 15 arasında karbon sayısına sahiptirler.

Temel İhtiyaçlar: Jet Yakıtları çalışmasının tamamı Defence Turk Dergi 20’nci sayısında.

Çalışmanın tamamını buraya tıklayarak okuyabilirsiniz.

Jet Yakıt Türleri ve Kullanımları

Yolcu taşımacılığı, kargo taşımacılığı ve hava taksi hizmetleri gibi faaliyetlerin yanı sıra hava ambulansı gibi hizmetleri de içeren ticari havacılık kapsamında en yaygın kullanılan türleri Jet A ve Jet A-1’dir. İkisi arasındaki önemli fark Jet A-1 (NATO Kodu: F-35)’in Jet A’dan daha düşük bir donma noktasına sahip olmasıdır.

• Jet A’nın donma noktası -40 °F’dir
• Jet A-1 donma noktası -53 °F’dir

Özel uçuşlar, eğitim uçuşları ve kişisel kullanım için yapılan uçuşların kapsadığı sivil havacılıkta (ticari olmayan) tercih edilen ise Jet B’dir. Jet B, Jet A ve Jet A-1’e göre daha düşük viskoziteye sahiptir. Bu özelliğiyle birlikte düşük sıcaklıklarda kullanılabilirliğini sağlamıştır. Pervaneli uçak sayısının azalmasına bağlı olarak, havacılık yakıtları pazarının büyük bölümünü Jet A1 oluşturmaktadır.

İlk olarak 1940’ların ortalarında kullanılan JP-1, yüksek parlama noktasına ve -76 °F donma noktasına sahip neredeyse saf gazyağı idi. JP-1, Amerika Birleşik Devletleri’nde üretilen ilk jet yakıtıydı. Kerosen bazlıydı ve İngiltere’nin jet motorlarında kullandığı mevcut yakıta çok benzerdi ve ondan etkilenmişti. Yakıtların benzerliği, Amerika Birleşik Devletleri’nin jet motoru geliştirme sürecinde İngiliz motorlarını modeller olarak kullanmasının bir sonucuydu. Ancak JP-1 üretimi kısa ömürlü oldu ve ABD Hava Kuvvetleri jet yakıtlarının evrimiyle birlikte kendi jet motoru teknolojisini geliştirmeye başladı.