TUSAŞ milli transmisyon sistemleri çalışmalarını sürdürüyor

TUSAŞ, transmisyon sistemlerinin yerli ve millî imkânlarla üretilmesi için çalışmalarını sürdürüyor

“Helikopterin kalbi” olarak nitelendirilen transmisyon sistemlerinin yerli ve millî imkânlarla üretilmesi için Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) harekete geçmiş ve bu alanda önemli adımlar atmış durumda. GÖKBEY projesi ile başlayan çalışmalar kapsamında diğer tüm hava araçlarım için de bu sistem TUSAŞ tarafından tasarlanarak, üretilecek. Ülkemizde hava araçları için ilk defa gerçekleştirilen bu faaliyetler TUSAŞ’ı helikopter alanında bambaşka noktalara taşıyacak.

Arabalardan rüzgâr türbinlerine, helikopterlerden tanklara kadar birçok alanda kullanılan transmisyon (Güç Aktarma Sistemleri); itki sistemlerinden alınan gücü mekanik olarak güç ihtiyacı olan sistemlere uygun hız ve tork seviyeleri ile ileten sistemler olarak tanımlanıyor. Tipik bir güç aktarma sisteminde çeşitleri, sayıları, uygulama alanı ve karmaşıklığına göre değişiklik göstermekle beraber mil, dişli, rulman, kaplin gibi makine elemanları, keçe, conta gibi sızdırmazlık elemanları ve bu elemanları kapsayıp bütünleyen mahfazalar bulunuyor. Transmisyon sistemlerinin farklı örnekleri yer alıyor.

Transmisyon sistemlerinin önemi

Bir helikopterde transmisyon kaybı hâlinde hava aracının kırıma uğramasına yol açan parçalar “kritik parça” olarak tanımlanıyor. Helikopter transmisyon sistemlerinde bulunan parçaların önemli bir kısmı “kritik parça”lar sınıfına giriyor. Fonksiyonu itibarıyla neredeyse tüm hava araçlarında, farklı karmaşıklık seviyelerinde transmisyon sistemleri kullanılıyor. Helikopterlerde motordan alınan gücü rotor sistemlerine aktaran transmisyon sistemleri, pervaneli uçaklarda da aynı şekilde motordan aldıkları gücü pervane sistemlerine aktarıyor. Ayrıca bu sistem, hava araçlarında yer alan aksesuarlara (hidrolik sistemler, çevresel soğutma sistemleri, motor başlatma sistemleri, jeneratörler gibi) motordan alınan gücü iletmekte de kullanılıyor.

Döner kanat uygulamalarında transmisyon, Leonardo Helicopters firması tarafından “helikopterin kalbi” olarak tabir ediliyor. Transmisyon sistemleri; motor, rotor, gövde, hidrolik, aviyonik gibi önemli helikopter sistemleri ile arayüzlere sahip olup, helikopter mimarilerinin şekillenmesinde ana oyuncu rolünü üstleniyor.

Transmisyon, uzmanlığı ve çeşitli kabiliyetleri beraberinde getiriyor

Transmisyon tasarımı, sistem içindeki parçaların hem birbirleriyle uyumlu şekilde çalışmaları hem de sistem seviyesinde yüksek emniyet gereksinimlerini sağlayabilmek için mikron ölçüsünde tasarım kararlarının verildiği bir alan. Makine elemanları tasarımı, kontak mekaniği, mukavemet, dinamik, yorulma, malzeme bilimi, triboloji, yağlama ve soğutma sistemleri tasarımı gibi farklı disiplinlerde uzmanlık gerektiriyor.

Tasarımdan doğan yüksek performans ve kalite isterleri transmisyon sisteminde yer alan parçaların üretiminin diğer hava aracı mekanik parçaları için ihtiyaç duyulmayan kritik imalat ve proses aşamalarını tamamlamasını şart koşuyor. Bu sebeple neredeyse tüm helikopter üreticilerinde transmisyon tasarım ve üretim faaliyetleri, konu üzerinde uzmanlaşmış ve tasarım-üretim bütünlüğü arz eden organizasyonlar dâhilinde gerçekleştiriliyor. Helikopter üretme iddiasında olan şirketler için transmisyon alanında havacılık standartlarının gerektirdiği üstün nitelikteki sistemleri tasarlayıp üretebilme kabiliyeti olmazsa olmazlar arasında yer alıyor.

T-129 Atak ve Ağır Sınıf Taarruz Helikopteri

TUSAŞ’taki çalışmalar

TUSAŞ’ta transmisyon sistemlerine ilişkin faaliyetler 2013 yılında GÖKBEY projesi ile başlatıldı. Ülkemizin ilk “yerli ve millî” helikopteri GÖKBEY için başlatılan transmisyon tasarım çalışmaları Güç Aktarma Sistemleri Tasarım Müdürlüğü çatısı altında yürütüldü.

GÖKBEY transmisyonu çalışmaları ile beraber bahsi geçen farklı disiplinlerde ihtiyaç duyulan yetkin insan kaynağını yetiştirmeye yönelik çalışmalar da eş zamanlı olarak devam ettirildi. İlgili bölümümüze bağlı olarak görev yapan çalışma arkadaşlarımız yüksek lisans ve doktora için teşvik edildi ve zaman içerisinde edinilen tecrübeyle beraber transmisyon tasarımının farklı alanlarında uzmanlıklar geliştirildi.

Devam etmekte olan kalifikasyon ve sertifikasyon faaliyetleri kapsamında GÖKBEY Transmisyon Sistemi çok sayıda komponent ve sistem seviyesi testi başarıyla geçti. Projede rol almayı sürdüren ekibimiz 2019 yılında HÜRJET’in Aksesuar Dişli Kutusu (AMAD-Aircraft Mounted Accessory Drive) tasarımını üstlendi. Kritik tasarım aşamasını başarıyla geçtiğimiz, imalat ve tedarik aşamasında olan proje kapsamında birimimiz, 2022 yılının ikinci çeyreğinde birinci prototipimizi Uçak Genel Müdür Yardımcılığımıza teslim etmeyi hedefliyor. Ağır Sınıf Taarruz Helikopteri (ASTH) transmisyon tasarımında da 2019’dan beri süre gelen çalışmalarda önemli mesafe kat edilmiş durumda.

Hedef kusursuza yakın performans

2021 Mart ayı içerisinde yapılan organizasyon değişikliği ile beraber dişli üretim ve test faaliyetlerini de kapsayacak şekilde Helikopter Genel Müdür Yardımcılığı bünyesinde “Güç Aktarma Sistemleri Direktörlüğü” çatısında Tasarım Müdürlüğü, Dinamik Sistemler Üretim Müdürlüğü ve Sistemler Test Müdürlükleri altında çalışmalar devam ediyor. Bahse konu şirket birimi, tasarımda katettiği aşamaya benzer şekilde GÖKBEY projesiyle beraber önemli gelişmeler kaydettiği ve tecrübe edindiği talaşlı imalat, ısıl işlem, özel prosesler, kritik parça süreçleri, montaj ve test alanlarındaki birikimini de şirketin ihtiyaçları doğrultusunda ürünlere yansıtıyor.

Eylül ayında Helikopter ve Milli Muharip Uçak (MMU) Genel Müdür Yardımcılıklarımız arasında imzalanan sözleşme ile beraber MMU Aksesuar Dişli Kutusu’nun da (MMU AMAD) tasarım, üretim ve test faaliyetlerini gerçekleştirecek. Böylelikle TUSAŞ’ta Güç Aktarma Sistemleri Direktörlüğü; GÖKBEY, ASTH, HÜRJET AMAD ve MMU AMAD projelerinde tasarımdan kalifikasyon faaliyetleri ve montaja kadar ilgili transmisyon sistemlerinde tüm çalışmaları yürütecek. ANKA dişli kutusunda da seri üretim ve montaj faaliyetlerini devam edecek.

18 Mart 2023 hedefleri kapsamında, transmisyon sistemlerinde prototip üretimlerini takvimine uygun bir şekilde sürdürmek için var gücüyle çalışan TUSAŞ, bu sistemler için seri üretime de başlamayı hedefliyor. Bir diğer hedef ise: “Mükemmeliyet merkezi” anlayışı ile ürünün tüm aşamalarında kusursuza yakın performansla çalışmalarını sürdürerek, bu alanda gelişmelere liderlik edecek bir yapıya ulaşmak.

Kaynak: Turkish Aerospace Mag’in 124. sayısı

İlgili Olarak