Milli Uzay Programı ve Türk Uzay İnsanı

T.C. Sanayii ve Teknoloji Bakanlığı’nın aylık yayın organı ANAHTAR dergisinin Aralık 2021 tarihli 396. sayısında Milli Uzay Programı hedeflerine yönelik çalışmalar yer aldı.

Türkiye Uzay Ajansı’nda Uzman Fatih Demir ve Ahmet Hamdi Takan tarafından kaleme alınan “Milli Uzay Programı ve Türk Uzay İnsanı” başlıklı çalışmada TUA’nın koordinasyonunda yürütülecek olan Türk Astronot ve Bilim Misyonu hedefi kapsamında, bir Türk astronotun seçimi, eğitimi, uzay deneyleri tasarımı ve görevin belirlenmesiyle, ISS’de yapılacak deney veya deneylere yönelik detaylar bulunuyor.

Milli Uzay Programı ve Türk Uzay İnsanı

Türkiye uzay teknolojilerindeki ilerleyişini, Türkiye Uzay Ajansı’nın (TUA) kurulması ve Milli Uzay Programı’nın (MUP) açıklanmasıyla başka bir boyuta taşımış bulunmaktadır. 9 Şubat 2021 tarihinde Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamalarıyla tanıtılan Milli Uzay Programı, belirlenen 10 hedef ile ülkemizin uzay yarışında yerini alması adına önemli bir kilometre taşıdır. Bu çerçevede belirlenen hedeflerden biri olan Türk Astronot ve Bilim Misyonu (TABM), bir Türk vatandaşının uzaya gönderilmesi ve bilimsel deneyler gerçekleştirilmesi amacıyla ortaya konulmuştur (TUA, 2021). Türk Astronot ve Bilim Misyonu kapsamında, bir Türk vatandaşı gerekli eğitimlerden sonra bilimsel görevleri gerçekleştirmek üzere Uluslararası Uzay İstasyonu’na (International Space Station-ISS) gönderilecektir. Bu görev kapsamında ISS’de gerçekleştirilecek bilim misyonuna ait deneyler belirlenerek ilgili malzeme ve ekipmanlar hazırlanacaktır. Ayrıca, üretimi ülkemizde gerçekleştirilecek olan deneysel/bilimsel amaçlı bir Küp Uydunun (CubeSat) astronotun tarafından ISS’den yörüngeye bırakılması, uzayda devreye alınması da hedeflenmektedir.

UZAY Sınırı ve ISS

Uzay sınırının belirlenmiş bir tanımı bulunmamaktadır ancak Theodore Von Karman tarafından önerilen 100 km sınırı, havacılık ve uzay faaliyetlerinin ayrımı açısından dünya genelinde kabul görmektedir. Bu sınır, Dünya Hava Sporları Federasyonu (FAI) tarafından tanınmaktadır ve 100 km yüksekliğin (Karman Hattı’nın) üstüne çıkmış olmak uzaya çıkmış olmak anlamına gelmektedir (UNOOSA, 2021). FAI tanımına göre, 20 Temmuz 2021 itibarıyla 41 ülkeden 574 kişi Karman Hattı’nı geçmiş olup henüz bir Türk vatandaşı uzaya çıkmamıştır. 29 Ocak 1998’de imzalanan hükümetler arası anlaşmayla ISS’nin kurulması kararlaştırılmıştır. ISS’de; NASA (ABD), ROSCOSMOS (Rusya), JAXA (Japonya), ESA (Avrupa) ve CSA (Kanada) iş birliğiyle operasyonlar sürdürülmektedir. İstasyon bünyesinde gelişmiş altyapılar ile çeşitli testler ve bilimsel deneyler yapılabilmektedir. 2021 itibarıyla 19 farklı ülkeden 249 astronot, kozmonot ve ziyaretçi ISS’te bulunmuştur (NASA, 2021a).

Alçak Dünya Yörüngesi’ndeki (Low Earth Orbit, LEO) diğer uzay istasyonu ise Çin’in Tiangong Uzay İstasyonu’dur. Çin İnsanlı Uzay Programı Ajansı (CMSA) tarafından LEO’da Mayıs 2021 tarihinde inşasına başlanmış olup 2022 yılı sonunda İstasyon’un tamamlanması planlanmaktadır (Space.com, 2021). CMSA, Tiangong’a daha fazla taykonot göndermeyi ve İstasyon’un Çin ve diğer ülkeler için birçok bilimsel deneye ev sahipliği yapmasını hedeflemektedir.

ISS’den Küp Uyduların Bırakılması (UNOOSA, 2020)

ISS Bilim Misyonu

2019 yılından beri ISS, ticari işletmelere ve diğer ülkelerin astronotlarına açılmıştır. Bu kapasite, özel sektörün yeni teknolojileri test etmesine ve astronotların da mikro yerçekimi altında eğitilmesine olanak tanımaktadır. ISS, bugüne kadar 3.600’den fazla araştırmacının 2.500’den fazla deney yapmasına yardımcı olmuştur. TUA’ nın koordinasyonunda yürütülecek olan Türk Astronot ve Bilim Misyonu hedefi kapsamında, bir Türk astronotun seçimi, eğitimi, uzay deneyleri tasarımı ve görevin belirlenmesiyle, ISS’de yapılacak deney veya deneyler, Türk uzay çalışmaları bakımından oldukça önem arz edecektir. Türk insanlarının, uluslararası iş birliğiyle uzayda gerçekleştirilecek bilimsel çalışmalara katılımının teşvik edilmesiyle;

Uzayda yapılabilecek araştırmalar konusunda Türk bilim insanlarına fırsat sağlanması,
Türkiye’nin uzay alanında görünürlüğünün artırılması,
Ulusal kamuoyunda uzay hakkında farkındalık sağlanması,
Genç nesillerin uzay alanında çalışmaya teşvik edilmesi,
Bilim ve teknolojiye olan ilginin artırılması hedeflenmektedir.

Bunların dışında, astronot adayları ve ISS’ye gidecek olan astronot; astronot eğitiminde, fırlatma operasyonunda, ISS’ye kenetlenmede ve ISS’den ayrılmada, atmosfere giriş esnasında ve istasyonda kaldığı süre boyunca edindiği tecrübeleri uzun yıllar boyunca gençlere ve öğrencilere aktarma fırsatına sahip olacaktır. ISS’ye gönderilecek Türk astronotun ikincil önemli görevi, uzay uçuşu sonrası başlayacaktır. Önceden hazırlanan bir program kapsamında aşağıdaki görevlerin gerçekleştirilmesi planlanmaktadır:

Ulusal ve uluslararası toplantılarda konuşmalar yapmak,
Gençlere rol modeli olmak ve toplumda bilimi sevdirmek,
Eğitim kurumları ile yapılacak programlara katılım sağlamak,
Sosyal medyayı etkin kullanmak.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100. yılında gerçekleştirilmesi hedeflenen TABM ile bilimsel araştırmaların yanı sıra hem tarihe not düşülecek hem de genç kuşaklara uzay alanında ilham kaynağı olacak büyük bir başarı elde edilmiş olacaktır.

Küp Uydu Görevi

Türk Astronot ve Bilim Misyonu ile gerçekleştirilmesi planlanan alt görevlerden biri de deneysel/bilimsel amaçlı bir Küp Uydunun (CubeSat) ISS’den yörüngeye yerleştirilmesidir. Bu görev kapsamında, 3U büyüklüğünde bir deneysel/bilimsel Küp Uydunun yerli imkânlarla geliştirilmesi, üretilmesi ve testleri yapılarak ISS’den fırlatıma hazır hale getirilmesi, uzayda devreye alınması ve en az üç ay boyunca işletilmesi hedeflenmektedir. Küp Uydu, standartlaştırılmış kütle ve hacme sahip olan çok küçük bir uydu türüdür. Temel 1 birimlik (1U) Küp Uydu başlangıçta 10x10x10 cm boyutlarında ve en fazla 1 kg olacak şekilde planlanmış; sonradan kütle sınırı 1,33 kg’a çıkarılmıştır. Küp Uydular; deneysel ve bilimsel görevlerde sıklıkla tercih edilmektedir. Standartlaştırılmış küçük yapı ve ağırlığa sahip olmaları, görece düşük maliyetleri ve kısa sürede geliştirilebilmeleri nedeniyle son yıllarda ticari uygulamaları da gittikçe artmaktadır (ISISpace Group, 2021). Türkiye’de Küp Uydu çalışmaları, 2005 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) bünyesinde başlamıştır (İTÜ Medya ve İletişim Ofisi, 2021). Türkiye’nin bilimsel ve deneysel Küp Uydu çalışmalarına Tablo 1’de yer verilmiştir.

Düzenli olarak ISS’ye kargo taşıma görevlerinin gerçekleştirilmesi ve fırlatma maliyetlerinin yüksek olması, zaman içerisinde küçük uyduların ISS’den yörüngeye yerleştirilmesi fikrini doğurmuştur. 2005 yılında ilk kez Rusya’ya ait küçük bir uydu uzay yürüyüşü sırasında el ile atılarak yörüngeye yerleştirilmiştir (Ovchinnikov ve diğerleri, 2007). ISS’den ilk Küp Uydu bırakma işlemi ise 2012 yılında Japon Deney Modülü KIBO’nun hava kilidinden ISS dışına çıkarılan bir bırakma podu kullanılarak gerçekleştirilmiştir (Keith, 2012). Türkiye’ye ait olan UBAKUSAT deneysel amatör radyo haberleşme uydusu da bu yöntemle 2018 yılında ISS’ten yörüngeye yerleştirilmiştir. Günümüzde ISS’den Küp Uydu bırakma işlemi, Japon Uzay Ajansı’na ait KIBO hava kilidi ve ABD’li Nanoracks şirketine ait olan Bishop hava kilidi kullanılarak benzer yöntemlerle gerçekleştirilmektedir. TABM kapsamında geliştirilmesi planlanan Küp Uydunun da bu iki alternatiften biri kullanılarak yörüngeye yerleştirilmesi planlanmaktadır.

Çalışmaya ulaşmak için tıklayınız.

Kaynakça

• Türkiye Uzay Ajansı-TUA (2021), https://tua.gov.tr/tr/milliuzay-programi/milli-uzay-programi-hakkinda Erişim Tarihi: 15/11/2011
• UNOOSA (2021), https://www.unoosa.org/documents/pdf/ copuos/lsc/2016/tech-03.pdf Erişim Tarihi: 15/11/2011
• NASA (2021a), https://www.nasa.gov/feature/visitors-to-thestation-by-country/ Erişim Tarihi: 15/11/2011
• NASA (2021b), https://www.nasa.gov/audience/ forstudents/k-4/stories/nasa-knows/what-is-the-iss-k4.html Erişim Tarihi: 15/11/2011
• https://www.space.com/tiangong-space-station Erişim Tarihi: 16/11/2011
• ISISpace Group (2021), https://www.isispace.nl/cubesatinformation Erişim Tarihi: 16/11/2011
• İTÜ Medya ve İletişim Ofisi (2021), https://haberler.itu. edu.tr/haberdetay/2021/01/29/i-tu-nun-tasarladigi-6 uyduyorungede Erişim Tarihi: 16/11/2011
• Ovchinnikov ve diğerleri (2007), Attitude Dynamics of The First Russian Nanosatellite TNS-0. Acta Astronautica, 61, 277-285.
•Keith, L. (2012). CubeSats in Orbit After Historic Space Station Deployment. NASA’s Johnson Space Center, Public Affairs Office. https://www.nasa.gov/mission_pages/station/ research/news/j_ssod.html Erişim Tarihi: 16/11/2011
• UNOOSA, 2020, https://www.unoosa.org/oosa/en/ourwork/ psa/hsti/kibocube/2020.html Erişim Tarihi: 16/11/2011