Dünya’daki yeni tehdit: İran İHA’ları

İran’ın basit ve ucuz ama etkili insansız hava sistemlerine bakış

İran, 1979 yılındaki devrimden beri sürekli savaş içinde olan dev savunma hattını sınırlarının dışında asimetrik olarak kurmuş bir devlettir. İran için uzun tecrübeleri sayesinde asimetrik savaş konusunda insansız hava araçlarını en başarılı kullanan ülke denilebilir.

İHA’ların ülkenin elindeki imkanların en verimli şekilde kullanılması için etik değerlerin ihlali, kural tanımazlık ile birleşince bu durumun İran’ın elinde eşşiz bir koza dönüştüğüne şahit oluyoruz. İHA’ların standart bir ordu ekipman yerine paramiliter bir silah hatta terör silahı olarak kullanılması sonucu oldukça başarılı bir enstrüman haline gelmeye başladığı su götürmez bir gerçektir.

İran’ın İHA tarihçesi İran-Irak Savaşı’na dayanmaktadır. İran, savaş esnasında Batı ağırlıklı silah sistemleri ile donatılmış ordusu yoğun bir ambargo altında kalınca ve Şah zamanının yetişmiş insan kaynaklarını ya kaçıran ya da hapseden İslam Cumhuriyeti normal silah sistemleri ile bu yıpratma savaşını devam ettirme imkanının olmadığını görünce alternatif ve radikal silahlara yönelmeye başlamıştır.

İlk olarak Şah zamanında ABD’den alınan hedef drone’larını patlayıcı ile yükleyip Irak üzerine göndermiş ve ardından aşağıda değineceğimiz son derece basit yapılı yerel olarak ürettiği Muhajir tipi İHA’ları savaşta patlayıcı taşıyıcı olarak çok miktarda kullanmıştır.  İran, savaştan sonra bu becerisini daha da detaylandırıp Türkiye henüz İHA üretmiyor iken silahlı İHA sistemlerini kullanmaya başlamıştır.

“İran’da iki ana İHA üreticisi firma bulunmaktadır.”

Birincisi devlet firması olan HESA İran Uçak Üretim Endüstriyel şirketi olarak bilinen askeri uçak üretim fabrikasıdır. 1970’lerin sonunda ABD tarafından tarihin en büyük yurt dışı helikopter siparişi (Bell-214) alınınca İran’a oldukça gelişmiş bir uçak üretim fabrikası Textron firması tarafından kurulmuştur ve burası ülkenin ana uçak üretim bakım geliştirme merkezi konumundadır. Yerel olarak yolcu uçaklarından helikopterlere ve savaş uçaklarına kadar çeşitli montaj ve alt sistemlerini üreten firmadır.

İkincisi ise Qods Havacılık Endüstri şirketidir. Firmanın tamamının sahibi İran Devrim Muhafızları olup firmanın ana görevi insansız hava aracı ve yer sistemleri üretimi olan bu firma, dünyanın pek çok ülkesinin ambargo listesinde yer almaktadır.

Bu iki firmanın haricinde onlara ana yüklenici olarak çalışan IAIO İran Havacılık Endüstrisi firması da kendi markası ile son yıllarda İHA üretmeye başlamıştır.

Elektronikler konusunda İran Elektronik Endüstri firması tercih edilmektedir ve bu devlet firması Şah döneminde İsrail ve ABD teknik destekleri ile ülkede askeri elektroniklerin üretilmesi amaçlı kurulmuş olup İslam Devrimi’nden sonra ülkenin ambargo altında elektronik kopyalama merkezi haline gelmiştir.  İran İHA’larına ait tüm elektro optiklerin, lazer işaretleyicilerin, IR başlıkların, veri bağlantılarının veya imal edilerek ya da yurt dışından illegal yollarla elde edilen ekipmanların uygulamalarını yapan firmadır.

İran çok çeşitli form ve yapıda İHA sistemine sahiptir. Propaganda amaçlı olarak aynı sisteme değişik isimler verilmesi, Batı’da her görüldüğünde yeni bir sistemmiş gibi bir algı oluştuğu için benzer alt sistemlere sahip İHA’ları bu çalışmada gruplandırarak değerlendirilecektir. Bunun yanı sıra İran kendi vekalet savaşçı gruplarına verdiği alt sistemler üzerinden çok çeşitli görünümlere sahip intihar drone’ları da gruplandırarak incelenecektir.

En bilinen ve sahada kullanılan İran İHA’ları:

Muhajer

Oods firmasının halen 4. ve 5. neslini ürettiği ilk İran tasarımı ve yapımı insansız hava aracı ailesidir. İran-Irak Savaşı sırasında havadan keşif amaçlı uzaktan kumandalı TV kamerası donatılarak kullanılmaya başlanan ve çok başarılı olunca ilk silahlı İHA sistemini geliştirdikleri araçtır. Venezuela’ya resmi olarak hem ihraç edilmiş hem de burada Arpia-001 adında üretilmiş bir İHA’dır. Bu sayede gerçek ve detaylı verilerini bulabilmekte olduğumuz bir “hafif taktik” İHA ailesidir.  Hizbullah ve Libya’da bulunan Hafter güçlerinin elinde oldukça bol miktarda bulunduğu gözlemlenmiştir. Uçan bomba versiyonu Raad’85 olarak bilinmektedir.

2017 yılında Muhajer 6. nesil İHA, bir Türk İHA’sına tip olarak benzer bir gövde formunda ortaya çıkmıştır.

3 metre boyunda, 4 metre kanat açıklığında, toplam ağırlığı 85 kg, 25 beygir (6. nesilde 50HP limbach motor olduğu görülmüştür) gücünde motosiklet motoru ile çalışan bir İHA grubudur. Sinyal menzilinin maksimum 150 km olduğu kabul edilmektedir. Görev irtifası 3 kilometreyken, 4-5 km civarında iken maksimum hızı 200km/saat olup havada kalış süresi 1,5 – 2 saat arasındadır. (1, 2 ,3. nesiller İngiliz WAE 342 motoru ya da kopyasını kullanır). Propagandaların aksine 4., 5. ve 6. nesillerde en fazla 6 ila 8 saat havada kalış süresi olduğu düşünülmektedir.  Kanat altında 2 adet Qaem bombası ya da henüz hiç başarılı atışı olmayan, omuzdan atılan Misagh (QW-1 Çin kopyası) yerden havaya füze sistemi ile donatılmıştır.

Ababil 2

HESA tarafından üretilen ilk versiyonlarının Irak Savaşı sırasında önce hedef drone’u olarak Çin’den satın alınan platformların daha sonra dolanan mühimmata çevrilmesi ile etkin olan bir araçtır. Hafif yapısı ve küçük boyutları sayesinde kamyon arkasından atılabilecek kadar hareket kolaylığı sağlamaktadır. Az sayıda üretilen keşif amaçlı donatılmış versiyonları da paraşüt sistemi ile geri toplanma imkanına sahiptir.

3 metre boyunda, Canard formunda olan İHA’nın kanatları ise 3,2 metre genişliğindedir. 300-350 km hızında hedefine giden bu İHA, İran’ın tüm vekil ve muhtelif yasa dışı gruplarına sağladığı en başarılı terör silahı olduğu söylenebilir. 60 ila 80 kg ağırlığında, 25hp basit motosiklet motoru güçlendirilerek yapılan bu İHA, 3000 metre irtifada yaklaşık 2 saat kalabilmektedir. 100 km menzilli olduğu iddia edilmesine karşın ele geçirilen İHA’larda hedefe doğru sağlıklı veri iletişiminin 50 km üzerinde görüntü aktarması pek mümkün olmadığı görülmüştür. Kullanılan sivil amaçlı görüntü sistemleri ile isabet oranı istenilen seviyelerde olmasalar da basit teknolojileri sayesinde çok sayıda satürasyona dayalı saldırılarda kullanılmaktadır. İran ordusu Devrim Muhafızları, Suriye ordusu Şii militanları, Hamas (Mirsad), Hizbullah (Basir) ve Yemen’de Husilerin (Qasef) en çok tercih ettiği sistem budur.

Devrim Muhafızları, muhtemelen Güney Afrika’dan aldıkları 1 adet Denel Seeker’dan yola çıkarak ve ellerindeki mevcut altyapıyı kullanarak Ababil 3 (Atlas) adı altında aynı gövde ve elektronik sistemler ile sabit iniş takımlı büyük kanatlı konvansiyonel bir keşif İHA’sı daha geliştirmişlerdir.

Yasir

Qods firması tarafından üretilen bu İHA aslında ABD’nin İran üzerinde çok sayıda kaybettiği Boeing ScanEagle mini İHA’sının İran kopyasıdır. Hatta İran bir ABD İHA’sını Rus Hava Kuvvetleri Komutanlığına vermiştir.  Tek silindirli ve küçük motorlu bu İHA, ABD’li muadili kadar uzun menzilli olup havada kalış süresi daha kısa olmasına karşın çok basit bir yapıya sahiptir ve çanta büyüklüğündeki kutusundan çıkarıldıktan sonra kısa sürede monte edilerek yine küçük ve basit lançerden atılarak kullanılmaktadır.

İran çok sayıda Yasir İHA’yı Hamas’a, Hizbullah’a ve Suriye’deki milislerine temin etmiştir. 2 metre boyunda, 3 metre kanat genişliğinde ve 20 kilo ağırlığında, yaklaşık 50 km menzilli saatte 100 km hızında uçan bir İHA’dır.

Karrar

Hesa Karrar, 1970’lerde ABD’den çok sayıda alınan Bechcraft MQM-107 jet hedef çekme drone’larının yerli olarak önce kopyalanıp sonrasında Brezilya’nın hedef drone olarak aldığı Güney Afrika Denel Skua drone’nunun aletsel donanımı ile geliştirilerek uçan bomba ya da seyir füzesi haline getirilmiş tipidir. 2004 yılından beri “Hadaf-1”, “Ababil-jet” gibi isimlerle anılan İHA, 2010 yılında “Karrar” ismi ile vitrine çıkmıştır.

Genel hatları ile üzerinde hiçbir sensör bulunmamaktadır. Yani bomba yüklü versiyonlarında çalışma prensibi, aletsel ve küresel sayısal konum sistemi ile güdümlenerek hedefe düşmek olarak yorumlanabilir. İHA, İran’da ana amacına uygun olarak füze sistemlerinin test atışlarında sıklıkla kullanılmaktadır. Suriye’de de kullanıldığı bilinmektedir. Hizbullah tarafından İsrail’e karşı başarısız atışları olmuştur.

İlk kalkış roket destekli rampadan yapıldığı için kısa menzil kullanışlarında yerini fazlası ile belli eden bir sistemdir. Kısacası Batılı analistlere göre uzun menzilde V-1 roket prensibi ile kullanılma imkanı vardır. Çok basit bir jet motoru olan İHA bazı kaynaklara göre 1960 tasarımı ABD motorlarının yerli versiyonunu kullanırken, bazı kaynaklara göre Çin’den alınan basit model uçaklar için üretilen jet motorlarının güçlendirilmiş versiyonlarını kullanmaktadırlar. Janes Defence verilerine göre saatte 800-900 km hızla 1000 km menzile (iddia edilen) bir adet harici MK-82 bomba ile gidebilmektedir.

Shahed 129

HESA firmasının ürettiği İran’ın en başarılı İHA sistemidir. İddialara göre İran’da düşen İsrail yapımı Hermes 450 İHA’sından oldukça faydalanılan, büyüklük açısından taktik İHA olarak görülebilecek bir sistemdir. Özellikle İngilizlerin Hermes 450’den türettikleri Watchkeeper İHA sistemi ile oldukça benzerdir. Kabaca TAI Anka ve MQ-1 Predator büyüklüğünde ve kabaca benzer kapasitede diyebileceğimiz bu İHA ilk olarak 2012 yılında uçsa da 2016’ya kadar tam anlamı ile fayda sağlayamamıştır. Özellikle sinyal veri iletimi konusunda halen ciddi eksiklerinin olduğu bildirilse de keşif ve silahlı olarak İran tarafından hemen her bölgede kullanmaya başlanmıştır. Muhtemelen dünyada uçaklar tarafından en çok düşürülen İHA sistemi de budur.

Şu ana kadar Pakistan, İsrail ve ABD uçakları tarafından düşürülen İHA, Suriye’de Rejim ve ayrıca İran vekilleri tarafından en çok kullanılan ve isyancı güçlere karşı defalarca keşif ve silahlı saldırılar düzenleyen, kendini kanıtlamış bir üründür. Genel olarak Batı hatta Çin menşeili karşılıklarından daha az gelişmiş olmasına rağmen uygun maliyeti ve basit yapısı sayesinde asimetrik harp içinde başarılı olmuştur. İranlılar, 8 füze ve bomba taşıyabileceğini iddia etseler de 4 bombadan fazla taşıdığına dair hiçbir belge yoktur. 2018’de uydu anteni kapağı taşıyan versiyonu tanıtılmıştır.

Oldukça kolay bulunabilen sivil sertifikalı Rotax motoru ile donatılmış, 8 metre boyunda, 16 metre kanat genişliğindeki bu İHA, incelemeler sonucunda en fazla 150 km sinyal menziline sahip olduğu (İran medyası iddiası 200 ila 500 km) anlaşılmıştır. 7500 metre irtifada görev yapabilmesine rağmen Çin ve İran elektro optiklerinin beceri limitleri esasen çok daha düşük irtifalardadır. İran hava kalış süresinin 24 saat olduğunu iddia etse de Suriye’den gelen bilgilere göre 12 saatten fazla keşif görevi yapamaz iken silahlı konfigürasyonda çok daha kısa sürelerde havada kalma süresi olduğu belirtilmektedir.

Fotros

İran Havacılık Endüstri şirketi hisselerinin tamamı Devrim Muhafızları’na aittir. Bu şirketin muhtemelen İran’daki diğer firmalara yaptırdığı en gelişmiş ve en büyük İHA’dır. 2013 yılında tasarlanmaya başlanmış ve aynı yıl askeri bir törende görüldükten sonra 2018’e kadar herhangi bir kaynakta uçuşuna dair bilgi paylaşılmamıştır. 2018’den sonra reklam amaçlı statik görüntüleri ortaya çıkmaya başlayıp 2020 tarihinde Devrim Muhafızları tarafından aktif kullanıma girdiği bilgisi mevcuttur. Kabaca büyüklük ve operasyonel beceri bakımından TAI ANKA, MQ-1 Predator, IAI Heron ölçülerinde ve kabiliyetlerinde olacağı düşünülmektedir. Görüşüme göre Devrim Muhafızları’nın elindeki en kompleks sistem olacağı için ilk zamanlarda yurt dışından ziyade İran sınırlarında ve Basra Körfezi’nde sıklıkla göreceğimiz bu sınıf İHA olacaktır.

Gövdesi ABD Predator, kanat ve kuyruk yapısı ise İsrail menşeili Heron’a çok benzeyen bu İHA ölçü olarak Heron ile benzer kabul edilmektedir (8,5 metre boy ve 5,2 metre kanat açıklığı). Motor olarak kuvvetle muhtemel sivil sertifikalı dünyada kolayca bulunan Rotax motorunun güçlü versiyonunu kullanmakta olan bu İHA için, havada kalış süresinin 24 saatin üzerinde olacağı ve İran envanterindeki tüm İHA mühimmatlarını atabileceği belirtilmiştir.

Saegheh (Shahed 171-191)

CIA’in İran’da Aralık 2011’de neredeyse hasarsız olarak RQ-170 hayalet İHA kaybetmesi büyük sansasyon yaratmıştı. O tarihten itibaren İran çok doğru bir biçimde bu İHA’yı önce 2014’te kopyalamaya sonra da daha küçük türevlerini üretmeye başlamıştır. Orijinal boyutunda kopyaladıkları Shahed 171 çok başarılı olmasa da bu, İran için önemli bir başarıdır. Sadece gövdesini dahi benzeterek kötü bir uçuş karakteristiğine sahip olarak uçurmaları gelecekte daha başarılı hale getirebileceklerinin bir göstergesidir. Ardından bu uçağa form olarak son derece benzeyen fakat oldukça küçük bir versiyonu olan Shahed 191, 2016 sonunda uçuş yapmış ve yapılan resmi açıklamalara göre 2025 sonuna kadar söz konusu İHA’dan 50 adet hizmete alınacaktır.

İran ürettiği her İHA’ya propaganda amaçlı “hayalet radarda görünmez süper uçak” dese de şu anda İran’ın hayalet ve düşük görünürlük anlamında umut vaat eden tek İHA’sı olarak bu İHA’nın 7-8 metre kanat açıklıklı küçük versiyonu olabilir. İlginç bir biçimde pickup arkasında, rampadan kamyonet son sürat giderken kalkış yapan bu İHA iniş takımlarını açarak normal şekilde iniş yapmaktadır. Muhtemelen Çin ya da yerli basit jet motorları ile üretilmiş iken 2019 yılında daha küçük hava alıklı piston motorlu pervaneli bir modelini uçurmuşlardır. İlk defa bu İHA’da dahili bomba yükü taşıma becerisi mevcuttur. Diğer uçaklara göre oldukça fazla komplike ve pahalı olacağı için çok adetli kullanımı yakın gelecekte şüpheli olsa da gelişen dijital teknoloji, ucuzlayan ve elde edilmesi kolaylaşan hassas sensör ve ekipmanlarla bu tip İHA’nın daha etkili hale gelmesi kaçınılmazdır.

Bu platform İran için doğru ele alınır ise bir sıçrama basamağı olabilir. Tam ABD karşılığı bir İHA üretemeseler dahi pek çok mühendislik sorununu daha kolay çözmeleri için ciddi bir birikimi çok kolay elde etmelerini sağlamıştır. Örneğin, sadece motor girişlerinin radarda daha az yansıma yapması ile ilgili doğru sonucu elde etmek için belki onlarca deneme yapmaları gerekirken şimdi bu ve benzeri onlarca konuda kendilerince başarı ile çözülmüş bir teknolojiyi zaman ve para harcamadan edinmiş oldular. Uzun sürse de tehdit oluşturacak hayalet platformlar oluşturmaları gelecekte mümkündür.

Daha az kullanılan ve bilinen ya da prototip olarak sergilenen diğer İHA’lar:

Hamaseh

İran’da bir üniversite projesi olarak başlayıp sonrasında HESA tarafından üretilen ihraç amaçlı bir taktik MALE sınıfı İHA’dır. İran’ın ortalama becerisinde üretebileceği bir tip olup dahili ekipmanları ile benzer büyüklükteki İran İHA’ları ile hemen hemen aynıdır ve İran’ın son yıllardaki her İHA’yı uydu anteni görünümlü yapma modasına burada da uyulmuştur. Genel özellikleri ile 150 km iletişim menzilli, havada 12 saate kadar kalabilen ve kanat altlarında iki bomba taşıyabilen, 5 metre boyunda, 9 metre kanat açıklığına sahip ve saatte 190 km hız ile uçabilen bir İHA’dır.

H-110 Sarir

ABD, İran üzerinde 3 ya da 5 adet RQ-5 Hunte İHA kaybetmiştir. Bunlar kısa menzilli iki küçük “moto guzzi” motosiklet motorlu ve “pusher-puller” konfigürasyonundadırlar. İran ciddi bir motorsiklet becerisi sahip ve motorları yerli olan bir ülkedir.

İHA, baş tarafta bir sabit kamera ile ileriye bakmaktadır. Silahlı elektrik kaynağı uçağın gövdesinin içinde olup silah hedefe manuel olarak yönelmektedir, yani silah ve uçak normal er atar gibi hedefe dönerken bu sırada silahların üzerinde ateş eden personelin ekrandan nişangaha bakıp kilitlendiğinde komut veren kısma bir kamera yerleştirilmiştir. Yerdeki operatör ise buradan bakarak ateş edebilmektedir.

İran, oldukça palyatif olmasına rağmen bu beceriyi Türklerden önce kazanmış, ancak daha fazla geliştirememiştir. Bu palyatif prensiple sıklıkla RPG ve itkisiz ATGM’leri ve hatta MANPADS dahi atabilen İHA’nın bazı modellerine İran yapımı omuzdan atılan hava füzeleri dahi yüklenmiştir. 30 ila 50 tane ürettikten sonra bu tip İHA’nın devamı gelmemiştir.

Kaman 12

Mohajir platformu üzerinden şekillendirilmiş ve düzenli ordu olan Silahlı Kuvvetler tarafından kullanımında olduğu belirtilen modeldir. Eski Mohajir platformları ile yakın ölçülerde oldukları için performansları da benzer olarak kabul edilebilir.

İran İHA mühimmatları

Ghalem: TOW füzesinin İran kopyası olan Toophan ATGM füzesinden türetilmiş bomba versiyonlarıdır. TV güdümlüdür ve hedefe gidene kadar operatör, füzenin görüntüsünü hedefin üzerinde tutmak zorundadır.

Shafagh: Yine TV güdümlü Toophan füzesi türevlerindendir ve formu daha küçük olan versiyonudur.

Sadid: TV güdümlü Toophan füzesinin roket motoru çıkarılmış ilk modellerinde tel güdümlü olarak bırakılıp hedefe gidene kadar tel ile kontrol edilirken sonraki versiyonlarında radyo kontrolü ile yönlendirme sağlanmaktadır. Çok az miktarda birinci nesil lazer güdümlü olarak kullanıldığı bildirilmiştir.

İran, dolanan mühimmatlar, seyir füzeleri

Normal bir ülke silahlı kuvvetlerini incelediğimizde dolanan mühimmatlar ve seyir füzeleri ayrı bir başlık olması gerekirken İran özelinde üretilen hemen her İHA ve drone, aynı zamanda uçan bomba ya da seyir füzesi olarak revize edilip veya alt sistemler kopyalanıp yeni bir gövde ile kullanılabilmektedir. Bu nedenle, tüm uzmanlar İran’ın bu konuda kısa menziller için ciddi bir altyapı ve ucuz basit üretim becerisi ile sofistike ürün yapmak yerine çok adette üreterek savunmaların üstesinden gelme çabası içinde olabileceklerini düşünmektedir.

Özellikle, İsrail kendi Demir Kubbe sisteminin sistematik bir biçimde Hizbullah aracılığı ile İran tarafından test edildiğini belirtmektedir. Ayrıca Husilerin İran İHA’larını ve seyir füzesini “kopyalayarak” Suudi Aramco rafinerisine yaptıkları başarılı saldırı, İran’ın sadece ucuz İHA yapmakta değil aynı zamanda teknik analiz yeteneğinin de olduğunu ve bunu başarı ile uygulayabildiğini Patriot sistemleri arasındaki boşlukları kullanarak tüm dünyaya göstermiştir.

Kian

İran, 1 Eylül 2019’da İran jet motorlu Kian İHA’sını tanıtmış ve özellikle hedef İHA olmaktan öte uzun menzilli ve İran sınırlarının ötesinde görev yapabilecek kadar etkin olduğunu belirmiştir. Genel olarak beklentim ise 150 km menzilde başarı ile TV güdüm sayesinde hassas olarak hedefi bulabilecek olmasıdır. Söz konusu İHA’nın İran Hava Kuvvetleri’nin emrine verileceği açıklanmıştır.

Toofan

İranın geliştirdiği dolanan ilk gerçek mühimmattır. Daha önce fuar ve gösterilerde gösterilmesine karşın Suudi Aramco rafineri saldırısında başarı ile kullanılmıştır. Küçük yapısı ve basit optik güdümü ile kısa menzillerde hedefi belirleyip hassas saldırı yapabilmektedir.

RAAD 85

İran’ın en ilginç dolanan mühimmat ve İHA karışımı İHA’larından birisidir. Küçük birinci nesil Muhajir üzerinden modellenmiş, kendisi de bomba olarak görev yaparken etkinliği arttırmak adına son yaklaşımda üzerine monte RPG’leri ateşleyerek etki alanını arttırmaya çalışan basit bir uzaktan kumandalı uçaktır.

Hadaf 3000, Baaz, Chabokpar, Naseh jet İHA, Shaheen, Mahi Sejil hayalet drone…

İran çok çeşitli mini uzaktan kumandalı uçakları da bomba yüklü hale getirip özellikle Devrim Muhafızları’nın emrinde terör silahı olarak kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Son yıllarda dikkati çeken husus ise çok sayıda mini jet İHA’yı sergilemeye başlamış olmalarıdır. Bunları keşif ve istihbarattan ziyade mühimmat taşıyıcı ya da model uçak jet motorlu basit uçan bomba olarak kullanmaları muhtemeldir.

Soumar seyir füzesi (Quds 351)

İran 2001 yılında Ukrayna’dan kaçak olarak eski Sovyet yapımı Kh-55 seyir füzesi ve parçalarını aldı ve o günden beri hummalı bir çalışma sonucunda 2015 yılında ilk defa Soumar füzesini ortaya çıkardı. KH 55’e göre daha basit alt sistemleri olan bu füze, sabit dıştan takma turbo jet motorlu, sabit kanatlı ve uçak yerine “booster“ vasıtası ile karadan atılan basit ama en az 1200 km menzilli çok etkili bir seyir füzesidir.

2019 Saudi Aramco Abkayk – Hurays saldırısı

14 Eylül 2019’da Suudi Arabistan’ın iki petrol üretim tesisine Husi güçleri tarafından saldırıda bulunulmuştur. Bunların ilki Abaqaig tesisi başkent Riyad’a yakın olup Patriot radar şemsiyesi altındadır. Ayrıca tesis radarlı namlulu Oerlikon Skyguard sistemleri ve özel olarak Suudi Arabistan için yapılmış Crotale kısa menzilli füze sistemleri tarafından korunmakta idi. Khurais ise iki ayrı Patriot radar şemsiyesi altında olmakla birlikte yakınında ayrıca Hawk bataryası bulunmaktaydı.

Bazı kaynaklara göre toplam 25, bazı kaynaklara göre ise Abaqaig tesisine 24 Khurais tesisine 19 İHA/drone ve seyir füzesi karması atıldı. Saldırı iki dalga halinde ve iki saatlik bir sürede gerçekleştirildi. Burada en ilginç husus, 2015 yılından beri varlığı bilinen Soumar seyir füzesinin Yemen “kopyasının” tahmini olarak İran’ın kuzeyinden ateşlenerek uzun menzilli ama 120 derece gören radarların arkasından yüzlerce kilometre yol kat edip hedeflerini vurmasıdır. Patlamalar olana kadar Suudi Arabistan’ın saldırıdan haberi dahi olmamıştır. Hiçbir İHA yukarıda belirtilen hava savunma sistemleri ile vurulmadığı gibi sistemler tarafından radarda görülüp ateş dahi edilememiştir. Sadece birkaç tanesi şans ile yerdeki güvenlik görevlileri tarafından silahlarla vurularak düşürülmüştür.

Burada dikkat çeken şey ise Yemen ya da İranlıların kullandığı teknolojinin basitliği ve küçüklüğüdür. Muhtemelen küçük drone’lar Yemenden ya da İran’dan sızan birlikler tarafından Suudi toprakları içinden kısa menzillerde lançerlerden atılmıştır. İddia edilen menzillerde bu kadar küçük İHA ve drone’ların fiziksel olarak uçabilmesine imkan yoktur. Esas başarı ülke sınırları içinden atılan ucuz mini İHA’lar ile ülkenin petrol üretimi ciddi anlamda sekteye uğratılmış olmasıdır.

Yemen İHA’larının eski Yemen ordusundan kalma ABD menşeili mini keşif İHA’ları, Çin uzaktan kumandalı uçakları ve İran İHA’larının kopyaları olmasına karşın yarattıkları etki büyüktür. En pahalısının maliyeti 15 bin doları geçmemekle birlikte bunlar için alınması gereken önlemler milyarlarca dolarlık yatırımları gerektirmektedir. Hassas büyük tesislerde önceden programlanmış İHA’lara karşı drone savarlar ve kullanılması oldukça zor olan elektronik harp sistemlerinin (soft kill) çok fazla yapabileceği bir şey bulunmamaktadır. Ancak gelişmiş radarların da etkisiz kalması bu tip İHA’ların tespit ve engellenmesinin oldukça zor olduğunu gözler önüne sermektedir.

Ayrıca Yemen’de İran tarafından geliştirilen ve tüm alt sistemleri Muhajir ve Ababil serisinden gelen Samad isimli bir İHA da defalarca Suudi Arabistan içlerinde kamikaze görevlerinde kullanılmıştır.

İran İHA’ları teknik incelemesi

İran İHA’ları gövde olarak kompozit malzemeden yapılmaktadır. İlk yapılan ve sahada çok sayıda kullandıkları silahlı İHA’larda özellikle füze ateşlendiği zaman kanadın gövdeden ayrılması gibi durumlarla karşılaşılmış olsada söz konusu İHA’lar uzun süren çalışmalar sonunda elde edilen tecrübe ile işçilik kalitesi çok iyi olmasa da sağlam yapılı ve basitlikleri ile sahada kullanıma çok uygun hale gelmişlerdir. Defalarca düşen bir İHA dış yüzeyi koli bandı ile onarılarak kullanılmaya devam edebilmektedir.

Motor olarak çok çeşitli kaynaklardan motor sağlanmaktadır. Alman sivil havacılık motorlarından Alman motorsiklet motorlarına, İran üretimi ya da Çin motorsiklet motorlarına kadar geniş bir pistonlu motor yelpazeleri bulunmaktadır. Bu motorların dayanıklılığı düşük olsa da genel olarak işlevsel olarak yeterlidir. İran’ın jet motorlarında ise basit, 1960’lardan gelen ABD küçük jet motorlarının yerli kopyalarını yaparken Çin’den hatta Ukrayna’dan dahi motor ve motor teknolojisi alması belgelenmiştir. Bunun yanı sıra küçük jet İHA’ları için çok sayıda model uçak jet motoru kullandıkları gözlemlenmektedir. Motorların güvenilirliği ciddi bir sorun olarak öne çıksa da çoklu adetlerde kullanıldıklarında etkili olmaktan ve hedefine ulaşabilmektedir.

Sensörler ve elektronik ekipmanlar konusunda İran darboğaz yaşamaktadır. İran üzerindeki yoğun ambargo sebebi ile ellerinden geldiğince yerli imkanlarla yapılmaya çalışılsa da bu en çok dışa bağımlı oldukları husustur. Dünyanın her yerinden sensör elde etme, bunları yerli olarak kopyalama çabaları varken genel olarak Çin üzerinden tedarik ettikleri görülmektedir. Hatta Çin, İran’a bu tip ürünleri göndermek için yüzlerce paravan şirket kurup takibi zorlaştırmaktadır. İran’ın en zorlandığı iki konu ise iletişim ekipmanları ve hassas gözetleme, işaretleme podlarıdır. Tianjin HGXiangyun Information Technology Co., Ltd. ve WUHAN JOHO TECHNOLOGY CO., LTD elektro optik konularında İran’ın ana pod sağlayıcılarındandır.

Yer Kontrol istasyonları

İlk yapılan İran İHA’ları çok basit hatta neredeyse amatör DIY kitlerindeki kumandalarla çalışmaktaydı. İran önce kendisi teknoloji geliştirmeye çalışmış, son yıllarda ise dikkat çeken ölçüde Çin yer kontrol ünitelerinin ya direkt alındığı ya da Çin destekli olarak yerlileştirildiği görülmektedir. Bazı İran görsellerindeki yer kontrol üniteleri Çinlilerin Wing Loong serisi İHA’ları ile birebir aynıdır.

Analizler

İran becerilerinin farkında olarak basit İHA ve drone’lara yatırım yaparak çok doğru bir karar vermiştir ve böylelikle güçlü olmayan hava kuvvetleri ve etkisi çok olamayacak silahlı kara havacılığına farklı bir alternatif bulmuştur. Ayrıca bu sayede Devrim Muhafızları, desteklediği Hizbullah ve diğer vekil kuvvetler için oldukça etkili bir taktik ve terör silahı elde etmiştir.

İran “taktik İHA” diye adlandırılan sınıfta oldukça başarılıdır. 150 km menzilli iki ya da dört bomba taşıyan insansız hava araçları konusundaki çeşitliliği ve adetsel becerisi onu bu menzilde ve sıklette etkin bir oyuncu yapmaktadır. Ancak menzille beraber yükler de artmaya başladığında ürün çeşitliliği ve başarısı azalmaya başlamaktadır. Bunun ana sebebi İran’ın uydu iletişim sistemleri ile çalışan hiçbir İHA’sının ve İran özelinde hiçbir iletişim uydusunun olmamasıdır. (Omid Rasat Mehdi uyduları deneysel ve çok kısa ömürlü uydulardır). Ancak yakın bir gelecekte bu durum değişecek gibi gözükmektedir. Çünkü İran, 9 Nisan 2020’de ilk iletişim uydusunu fırlatmıştır. Uydu, yörüngeye tam olarak ulaşamadıysa da düşüşe geçmeden önce uydu ile iletişim kurularak uydunun çalışıp çalışmadığı başarıyla test edilmiştir. Buna ek olarak İran, 22 Nisan 2020’de ilk askeri uydularını başarı ile yörüngeye yerleştirmiştir. Kısacası önümüzdeki beş yıl içerisinde İran’ın uydu iletişimli İHA’larını operasyonel olarak görülme ihtimali oldukça yüksektir.

İran İHA kullanma stratejisi açısından da oldukça başarılı bir ülkedir. Özellikle Yemen’deki vekilleri tarafından son yapılan Suudi Aramco tesis saldırıları sürekli Yemen tarafından hava savunma şemsiyesinin sistematik olarak test edilerek boşluklarının bulunup ona göre eldeki becerilerini başarı ile kullanarak sonuca ulaşmalarını sağlamıştır. Aynı şekilde sürü intihar saldırı drone’ları ile çok ucuz ama çok etkili bir silaha sahip olduğunu da tüm dünyaya göstermiştir.

İran’ın en çok eksiklik yaşadığı kısım ise elektronik sensörler ve ekipmanlardır. Tüm keşif ve silahlı İHA’ları sinyal ufku menzili olan 150-200 km ötesinde görev yapamamaktadır. Bunun yanı sıra kullanılan iletişim sistemleri veri iletimi konusunda zayıf kalmakta olup elektronik harp karşısında hiç etkili olmadıkları sahada defalarca görülmüştür. Günümüz vekalet savaşlarında işler biraz olsun kızışmaya başladığında asli güçler teknolojik destek olarak elektronik harp unsurlarını sahaya sürmeye başlamaktadırlar.

Yine İran elektro optik gözetleme ve hedef işaretleme konularında ilerleme kaydedememiştir. İHA konusunda en büyük desteği aldıkları Çin’in dahi kanayan yarası olan bu husus İran özelinde iyice kendisini göstermektedir. Yüksek irtifalardan uçabilmesine rağmen İran İHA’ları gözlem ve işaretleme konusunda irtifasını düşürüp hedef bölge üzerinde uçmak zorunda kalarak omuzdan atılan MANPADS sistemlerine ve hatta namlulu sistemlere av olmaktadır.

Mühimmat konusunda İran çok çeşitli çalışmalar yapsa da ana İHA mühimmatları ABD TOW güdümlü füzesinin kopyasını yaptıkları Toophan ATGM sisteminin füzelerinden devşirdikleri bombalardır. Ağırlıklı olarak TV güdümlü ve çok az miktarda birinci nesil lazer güdümlü bomba atan İran İHA’ları için mühimmatları Batılı muadillerine göre kısa mesafelerden bırakmak ve hedefe gidene kadar hassas bir biçimde elle kontrol etmek zorunda olmaları vuruş hassasiyetini önemli ölçüde azaltmaktadır. Ayrıca TV güdüm ve benzeri sistemleri uzun mesafelerden anlık iletişimde zorlandıkları için SİHA’ları çok daha yakın menzillerden kullanma zorunluluğunu doğurmaktadır.

Günümüz İHA’larının en önemli becerilerinden birisi otonom sistemlerdir. Sensörlerden veri alıp gerektiğinde değişen durum karşılığında karar vererek zekasını arttırır ya da görevini başarabilir. Özellikle bu durum elektronik harp ortamlarında daha da önem kazanmaktadır. İran İHA sistemindeki en önemli eksiklerden birisi otonom ve yapay zeka desteğinin ya çok az olması ya da hiç olmamasıdır. İran İHA’ları genelde insansız otomatik pilot prensibinde uçmakta olup farklı koşullar altında insan müdahalesi olmaksızın görevini yerine getirebilme ya da geri dönebilme becerisine sahip değildir. Bu sebepten ötürü İran’ın özellikle yazılım konusunda son yıllarda önemli yatırımlar yaptığı bilinmektedir ancak uydu bağlantılı sistemler gelene kadar çok fazla bir gelişme görüleceği düşünülmemektedir.

Sonuç

İran kapasitesinin ve kabiliyetlerinin son derece farkında olarak doğru bir biçimde İHA sistemlerine yatırım yapmakta olup sonuçlarını almaya başlamıştır. Taktik İHA sınıfında kendisine yetecek ürünleri elde etmiş ve daha büyük sınıflar için ciddi çalışmalara başlamıştır. Yukarıda da belirttiğimiz gibi İran yakın bir gelecekte elde edeceği iletişim uyduları aracılığı ile daha büyük ve uzun menzilde kullanmaktan çekinmeyeceği İHA’lar ile coğrafyamızda oldukça tehditkar bir konuma gelecektir.

Teknolojik olarak Batılı karşılıklarından daha geride olsalar dahi teknolojinin ucuzlaması ve daha kolay ulaşılır olması yakın gelecekte bu farkın kapanmasını sağlayacaktır. Daha 10 yıl önce büyük paralar ödeyerek zorlukla elde edinilen havacılık ve navigasyon ekipmanları, muhtelif sensörler günümüzde daha hassas versiyonları ile küçülmüş olarak internetten sipariş ile evlere gelir hale ulaşmıştır.

En önemli kısım bu teknolojinin vekiller aracılığı ile tüm dünyada ve özellikle bizim coğrafyamızda bize karşı unsurların eline geçmesinin kaçınılmaz olmasıdır. Artık konvansiyonel olarak bir şey elde edemeyecek terör unsurlarının bu tip silahlara yönelmesi ise an meselesidir. Maalesef ki bu tip araçlara karşı alınacak önlemler hem pahalı hem de zaman alan ihtisas ekipmanlarını gerektirmektedir. Sadece yakın hava savunma sistemlerinin değil gözetleme sistemlerinin de önemli ölçüde gelişmesi ve miktarlarının artması elzem bir husustur.

Kısacası bilinen savaş yöntemleri haricinde yepyeni bir enstrüman sahaya girmiştir.

Kozan Selçuk Erkan

“1975 İzmir doğumlu, İlk ve orta öğrenimini İzmir’de yaptıktan sonra, İstanbul Teknik Üniversitesi Gemi İnşaatı Makine Mühendisliği Bölümü’nden  mezun oldu. 9 Eylül Üniversitesi’nde İşletme Fakültesi’nde yüksek lisansını tamamladı. Savunma projelerinde görev almış olup halen savunma sanayii için üretim yapan firması bulunmaktadır.”