Türkiye'nin uzay çalışmalarına milli radyasyon ölçer

Mikro Uydu Fırlatma Sistemi (MUFS) projesi kapsamında geliştirilen SR-0.1 sonda roketinin ilk prototipinin uyduların yörüngeye hassas yerleştirme ihtiyacını karşılamasının yanı sıra, Türkiye’nin uzayda bilimsel çalışmalara başladığını aktarmıştık. 26-29 Ekim 2020 tarihleri arasında gerçekleşen fırlatmalarda SR-0.1 sonda roketinin bilimsel araştırmaların yapılmasını sağlayacak faydalı yük kapsülünün uçuş esnasında ayrılma denemesi de başarıyla sonuçlanmıştı.

Gazeteci Selma Kasap’ın haberinde yer alan bilgilere göre, bu bilimsel araştırmalar için gerekli bileşenlerden Radyasyon Ölçer, Türkiye’de ilk kez ODTÜ İVMER’de Türk araştırmacılar tarafından üretildi. Ve ilgili tarihte SR-0.1 sonda roketleriyle 2 defa uzaya gönderildi.

🔵🇹🇷Türkiye uzaya 4 kez daha erişti!
🔸26-29 Ekim 2020’de gerçekleşen Uydu Fırlatma testleri başarıyla tamamlandı.
🔸SR 0.1 uçuş testinde kademe ayrılması ve manevra kabiliyeti test edildi.
🖇️ @SavunmaSanayii @roketsan https://t.co/5OJu2CqeEo

— DEFENCE TURK (@Defence_Turk) November 12, 2020

İçinden geçen farklı atom altı parçacıkları sayan Radyasyon Ölçer, Türkiye’ de ilk kez milli sermaye ile üretildi. ODTÜ İVMER’de ilgili ekibin öncüsü Bilge Demirköz, geliştirilen bu üründe CERN ile yapılan iş birliğinin yanı sıra TÜBİTAK BİLGEM’de yer alan YİTAL (Yarı İletken Teknolojileri Araştırma Laboratuvarı)’da tasarlanıp üretilen silikon tabanlı sensörün katkısının büyük olduğunu ifade etti.

Demirköz açıklamasına Radyasyon Ölçer’in fırlatmadan itibaren anlık radyasyon doz hızını ve parçacık akısını aktararak hem uzayda hem de atmosferin farklı katmanlarında ilgili veri aktardığını söyledi. Bu gelişme sayesinde Türkiye uzay yolculuğunda radyasyon etkilerinin incelenmesi ve azaltılması için ihtiyaç duyulan çalışmalara rehberlik edecek bir ürünü edinmiş oldu. Demirköz, Radyasyon Ölçerden alınan verilerin kısa zaman içinde uluslararası yayın olarak duyurulacağını ve bir teze konu olacağını belirtti.

Yerli Test Alt Yapısı

İMECE Yer Gözlem Uydu Sistemleri Alt Yapı Projesinde ihtiyaç duyulacak uzay radyasyon testlerinin Avrupa Uzay Ajansı (ESA-25100) standartlarında yapılması amacıyla ODTÜ-Saçılmalı Demet Hattı (SDH) 2019 yılında kuruldu. ODTÜ SDH, Türkiye’nin CERN ortak üyelik anlaşması sonucu sağlanan ilk teknolojik alt yapıdır. Uzay araçları her ne kadar dış katmanda zırha sahip olsa da maruz kalınan radyasyonun en aza indirilmesi bileşenlerin doğru çalışması için çok önemli. Bu sebeple Türkiye’nin çalışmalara rehberlik edecek bir sayacın olması oldukça önemli.

Bu tesiste ek bir demet hattı kurulmasıyla beraber protonlar uzay radyasyonuna benzer hale getirildi. Devamında uzay için geliştirilen ekipmanların radyasyon testleri yapılmaya başlandı. Demirköz, bu tesisle birlikte testlerin yurt dışında değil Türkiye’de gerçekleşmesi sonucu büyük bir döviz kaybının engellediğini söylemişti.

Tesis nükleer, uzay, sağlık ve savunma sanayii için radyasyon testi yapacak kabiliyete sahip. ODTÜ SDH’de yerli kuruluşların üretmiş olduğu bileşen ve ekipmanların testleri gerçekleşmeye devam ediyor. Yerli alt yapıyla gerçekleşen son testin Gazi Üniversitesi ve TÜBİTAK MAM iş birliğinde uzay araçları için geliştirilen güneş hücreleri radyasyon testi olduğu aktarıldı.

Radyasyon Ölçüm Monitörü teknolojisi 2021’de hazır olacak

Söz konusu Radyasyon Ölçer, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı ve Savunma Sanayii Müsteşarlığı (günümüzde SSB) desteğiyle 2017’de başlatılan, milli uydular için uzaydaki iyonlaştırıcı radyasyonu ölçen ve bir çeşit parçacık dedektörü olan “Yerli Radyasyon Monitörü”nün prototipi niteliğinde olduğu vurgulandı.

Bu doğrultuda Parçacık Radyasyonu Test Altyapısı Kurulum Projesi’nin “Radyasyon Ölçüm Monitörü Geliştirilmesine Yönelik Kavramsal Tasarım Çalışması Yapılması” konulu iş paketinin SSB’nin onayıyla genişletildiğini bildiren Bilge Demirköz, şu bilgileri aktardı:

“Uzaydaki radyasyon doz hızı ve parçacık akısını ölçen, özellikle milli ve yerli uydularımızda kullanılması hedeflenen ve uydularımızın uzay kalifiye hale getirilmesinde kritik bir rol üstlenerek uzay ortamı hakkında bilgi sağlayacak yerli Radyasyon Ölçüm Monitörü’nün yeterlilik modelinin geliştirilmesine yönelik faaliyetler SSB tarafından verilen ilave bütçe ve süre ile devam ediyor ve uydularımızda kullanılmak üzere 2021’in sonuna kadar geliştirilmesi planlanıyor.”

Türkiye uzay çalışmalarında adım adım millileşiyor

MUFS Projesi kapsamında ROKETSAN tarafından geliştirilen katı ve sıvı yakıtlı itki sistemlerinin geliştirilmesiyle uzay çalışmalarında ilerleyişi gündeme gelen Türkiye’de gün geçtikçe kritik pek çok bileşen millileşiyor. Özellikle MUFS kapsamında daha büyük ölçekli sonda roketleriyle mikro uyduların yörüngeye gönderilmesi, farklı faydalı yüklerin test edilmesi gibi bir çok gelişme merakla bekleniyor.