“Batı’daki Popüler” NASAMS Hava Savunma Sistemi

İlk operasyonel gelişimini 1994/95 yıllarında gösteren NASAMS (National Advanced Surface to Air Missile System-Ulusal/Norveç Gelişmiş Satıhtan Havaya Füze Sistemi), Raytheon ve Kongsberg Defence & Aerospace tarafından, Norveç Kraliyet Hava Kuvvetleri (RNoAF) için tasarlanmış ve geliştirilmiş; kısa ve orta menzilli, ağ merkezli bir hava savunma sistemidir. Sistem her ne kadar operasyonel gelişimini 1994/95 yıllarında göstermiş olsa da tam anlamıyla faaliyete geçmesi 1997/98 yıllarında gerçekleşti. 1990’lı yılların sonuna kadar Norveç Kraliyet Hava Kuvvetleri’nin kara tabanlı hava savunma sistemleri genel olarak üç farklı silah sisteminden oluşuyordu, bunlar:

40 mm Bofors L70 Uçaksavar; İsveç’in önde gelen silah üreticilerinden olan Bofors tarafından tasarlanmış uçaksavar topudur. Uçaksavar topu olarak tasarlanmasına karşın 40 mm Bofors; çok amaçlı top olarak da kullanıldı ve çeşitli ülkelerde de lisans altında üretimi yapıldı. Azami menzili 14.800 metredir.

RBS 70 MANPADS; İsveç yapımı kısa menzilli, tek-er tarafından kullanılabilen, hava savunma sistemidir. Silah Saab Bofors Dynamics tarafından üretilmekle beraber tüm iklim koşullarına uygun kullanıma da sahiptir. Sistemin azami menzili ise 8000 metredir.

NASAMS, sistemlerin sonuncusu; muadillerine göre üstün ve gelişmiş özellikleri ile ön plana çıkan bu sistem için ‘batıdaki en iddialı hava savunma sistemlerinden birisi’ de diyebiliriz. Sistem, üç boyutlu sentinel radarları, kısa ve orta menzilli füzeleri ile tehdit unsurlarını hızlıca tespit etmek, takip etmek ve imha etmek için donatıldı. Sistem sahip olduğu gelişmiş radar sistemi sayesinde aynı anda birden fazla hedefi tespit ve takip edebiliyor. NASAMS ilk olarak Raytheon tarafından geliştirilen Gelişmiş Orta Menzilli Havadan Havaya Füze sistemini (Advanced Medium Range Air-to-Air Missile/AIM-120 AMRAAM) kullandı.

Kongsberg Ağ Teknolojisi, dünya çapında birçok ülke tarafından seçilmekte ve hâlihazırda 11 ülke tarafından da kullanılmaktadır. Kongsberg Ağ Teknolojisi’nin gelişim sürecinde ve testlerden elde edilen birikimler ve pratik bilgiler; NASAMS’a kaynak oluşturdu. Esnek görev yapılandırması sayesinde NASAMS; Patriot gibi yüksek irtifalı ve daha uzun menzilli sistemler ile birlikte çalışılabilirliği kanıtlanmış bir sistemdir. Modüler tasarımı ile görev odaklı organizasyonlarda, kullanıcıların etkinliğini en üst düzeye çıkarmış ve sistemin göreve kolaylıkla uyarlanmasına da olanak tanımıştır.

Sistemin en can alıcı özelliklerinden birisi de sahip olduğu çift kullanımlı AMRAAM füzesidir. Bu sistem Raytheon üretimi AMRAAM’ı, avcı uçaklarında kullanılan AMRAAM hava-hava füzeleri, temel füze sistemi olarak kullanır. Çift kullanım konsepti sayesinde sisteme operasyonel avantajları sağlarken maliyeti de düşürmektedir.

NASAMS sistemi 2005 yılından bugüne ABD başkenti Washington DC’de bölgenin hava savunma sistemlerine entegre bir şekilde kullanılmaya devam ederken, Norveç, Finlandiya, İspanya, Hollanda, Umman, Litvanya, Endonezya, Avustralya, Katar ve açıklanmayan bir diğer ülke tarafından da aktif olarak kullanılmaktadır.

Genel olarak NASAMS, Raytheon Sentinel Radarı, Kongsberg Ateşleme Sistemi ve Raytheon Gelişmiş Orta Menzilli Hava-Havaya Füzelerinden oluşuyor. Son derece modüler, açık bir donanım ve yazılım üzerine inşa edilen NASAMS, tasarlanış itibariyle gerektiğinde geleceğin teknolojilerine hızlı bir şekilde cevap vererek entegre olabilme kabiliyeti ile donatılmıştır. Bunlar, gelecekteki aktif veya pasif radarlar, sensörler, Sense&War yeteneği ve C-Ram, C-UAS ve Raytheon Füze Ailesi gibi çok çeşitli sistemler olabilir.

NASAMS’ta Kullanılan/Kullanılması Planlanan Füzeler

Raytheon Füze Ailesi

Kongsberg/Raytheon ekibi, NASAMS’taki Raytheon Füze Ailesi ile eksiksiz, etkili, kısa ve orta menzilli bir füze çözümü sunuyor.

AIM-120 AMRAAM

Hemen hemen 25 yılı aşkın tasarım, geliştirme, test ve üretim ile AIM-120 füzesi, sahip olduğu gelişmiş özelliklerle birçok rolde kullanılmaktadır. Satıhtan havaya fırlatma rolünde yakaladığı %90’lık bir başarı oranıyla, çoğunlukla taktik rolde, 200’den fazla başarılı atış gerçekleştirildi. Çift kullanım özelliği ile füze üzerinde hiç bir değişiklik gerektirmeden hem bir savaş uçağının kanadından atılabilir hem de sistemin fırlatma rampalarından ateşlenebilir.

Genel Özellikleri:

• Çift Kullanım
• 340 poundluk katı yakıt kapasitesi ile 4 mach hızda 72 km üzeri menzil
• Uzun menzilli takiplerde kendi güdüm mekanizması ile hedefe kilitlenme
• Data Link/Veri Bağı verileri ile seyir halindeyken hedef yenileme
• Gelişmiş ECCM özelliği
• Aktif Arayıcı Başlık

AMRAAM ER

AMRAAM Extended Range/Genişletilmiş Menzil füzesi, daha uzun mesafelerde ve daha yüksek irtifalarda hedefleri arama ve imha etme üzerine geliştirilmiş, karadan fırlatılan bir füze çözümüdür. AMRAAM ER füzesi sahip olduğu menzilini daha büyük bir roket motorundan ve daha akıllı uçuş algoritmalarından alıyor. NASAMS’taki önleme kapasitesine %50 menzil artışı, %70 irtifa artışı ile büyük ölçüde genişleme sağlanmış oluyor.

Genel Özellikleri:

• AIM-120 AMRAAM C7’den %50 menzil artışı
• AIM-120 AMRAAM C7’den %70 irtifa artışı
• Daha yüksek tepe hızı
• Daha hızlı hedefe ulaşma süresi
• Gelişmiş ECCM özelliği
• Düşük LCC

AIM-9X SIDEWINDER BLOCK II

Dünyada 24 ülkede kullanımda olan AIM-9X Sidewinder Block II, çok amaçlı, kısa menzilli, kızılötesi izleme özelliğine sahip bir füzedir. 16 yılı aşkın bir zamanda 2000’lerin başından beri 7.200 adetten fazla teslimatı ile büyük bir kullanım pazarına sahip. Bu füze NASAMS’a kızılötesi izleme özelliği ile yeni yetenekler kazandırıyor. AIM-9X Sidewinder Block II hem havadan havaya, hem havadan yere hem de karadan havaya ateşleme kabiliyetiyle 3 yeteneğe sahip.

Genel Özellikleri:

• Çift Kullanım
• Yüksek manevra kabiliyeti
• Gece ve gündüz görev kabiliyeti
• Düşük LCC
• Savaşta kanıtlanmış

NASAMS’ta Kullanılan Raytheon MPQ-64F1 Sentinel Radarı

Sentinel radarı, kısa menzilden orta menzile kadar olan hava savunmasında görevlendirilen 3 boyutlu bir radardır. Bu radar X bandında çalışan, faz dizi antene sahip bir darbe radarıdır. Sentinel, NASAMS sistemine doğru hedef verileri sağlamak için son derece hassas üç boyutlu (yanca, yükseliş ve menzil) takip verileri iletir. Aynı anda 60 civarı hedefi izleyebilmek ile birlikte, yeni hedefleri tarama kabiliyetine de sahiptir. Bu radarın klasik versiyonunda menzili 40 km idi, fakat modernize edilmiş AN/MPQ-64F1 versiyonunda ise menzili 75 km. Çekili bir platform üzerine entegre edilen ve modüler bir yapıya sahip olan bu radar elektronik karşı önlemlere (ECM) yüksek dirençle tasarlanmıştır ve sistemin geri kalanına uzak bir mesafede de konuşlandırılabilir, bağımsız olarak çalışabilir. Geniş bant fiber optik bağlantı yoluyla Ateş Kontrol Sistemi ile iletişim kurabilmesi mümkündür.

NASAMS’ın geliştirilmiş versiyonu NASAMS 2

Norveç Kraliyet Hava Kuvvetleri ile birlikte Kongsberg, NASAMS 2 adıyla sistemin bir üst versiyonunu geliştirdi. Bu sistem ilk olarak 2006 yılı ortalarında RNoAF tarafından kullanıma alındı. Bu iki versiyon arasındaki göze çarpan en büyük fark ise Link 16’nın NASAMS 2’de kullanılması maksadıyla daha iyi bir radara sahip olmasıdır. Sistem 2007 yılında ise tam operasyonel oldu.

Tam donanımlı bir NASAMS 2 bataryası 12 füze fırlatıcıdan (LCHR) (her biri 6 adet AIM-120 AMRAAM füzesi taşıyor), 8 radardan (AN/MPQ-64 Sentinel F1 genişletilmiş Sentinel X Band 3D radar), 1 Ateş Kontrol Sistemi, 1 Elektro-Optik Kamera Aracı (MSP500) ve 1 adet de Taktik Kontrol Ünitesi (TCC)’den oluşur. Sistemin geliştirilmesinde yapılan yükseltmeler ise şöyledir:

1. Çekili platformlar da dahil olmak üzere çeşitli araç ve platformlara monte edilebilen yeni ve gelişmiş radarlar. Bu radarlar kendi güç ünitelerine sahip olmakla beraber verileri bağımsız olarak işleyebilir ve paylaşabilirler. Araçların telsiz bağlantıları, kablo, Multi Role Radio/Çok Maksatlı Radyo  ve Takdom üzerinden bağlanabilme kabiliyeti söz konusu.
2. Radarlar daha geniş bir frekans spektrumuna, değişken dönüş hızlarına ve ayrıca hedefleri tespit ve takip etme kapasitesine sahiptir.
3. Kontrol Sistemi daha az görünür hâle gelmek için kendini sensörlerden ayırabilir.

NASAMS – NASAMS 2 Kullanıcı Ülkeleri ve Sipariş Eden Ülkeler

2019 yılından itibaren yukarıda da belirttiğimiz gibi 11 resmî kullanıcısı olan NASAMS, hâlihazırda bu ülkeler için üretimde. Bunlara ek olarak Türkiye’de de dâhil olmak üzere Polonya, Yunanistan ve İsveç de çeşitli silah sistemleri için Kongsberg ile Komuta ve Kontrol çözümleri işbirliği yürütüyor.

NASAMS 2 sistemi Finlandiya, Hollanda, İspanya, Umman ve Şili’ye ihraç edildi. Fakat Şili resmî bir kullanıcı olarak belirtilmiyor.

Avustralya 10 Nisan 2017’de proje için ilk siparişleri verdi. Bu kapsamda sistemde yerel olarak üretilen bileşenler de bulunacak ve Hawkei araçlarına monte edilecek. Mart 2019’da ise savunma bakanı onayı ile satın alma işlemine devam edileceği belirtilmiştir.

Hindistan, Temmuz 2018’de ABD’den yaklaşık 1 milyar dolar değerinde NASAMS 2 siparişi verdi.

Endonezya Hava Kuvvetleri Komutanlığı Ekim 2017’de sistem siparişi verdi. Litvanya, Ekim 2017’de 2 batarya sipariş ettiğini açıkladı. Umman ise Ekim 2014’te toplam 1,28 milyar dolar bedelle sistemi sipariş etti. Son olarak Katar, Temmuz 2019’da siparişini geçti ve ayrıca, sistemdeki AMRAAM ER füzesini de satın alan ilk ülke konumunda.

Toparlayacak olursak;

NASAMS (Norveç Gelişmiş Karadan Havaya Füze Sistemi) dağıtık ve birbirine bağlı orta-uzun menzilli bir hava savunma sistemi olarak karşımıza çıkıyor. NASAMS, AIM-120 AMRAAM (Gelişmiş Orta Menzilli Havadan Havaya Füze) için ilk yüzey tabanlı uygulama olarak öne çıkıyor. Füzenin kendisine ise SLAMRAAM (Karadan Ateşlenen AMRAAM) adı verilmiştir. Çoklu füze fırlatıcılarına, ek olarak AIM-9-X Sidewinder ve RIM-162-ESSM füzelerini de fırlatabilme kabiliyetine sahip. SLAMRAAM, 40 km’ye kadar bir menzile ve 14 km’lik bir irtifaya dek hedeflere müdahale yeteneğine sahip olmasıyla dikkat çekmektedir.

NASAMS; uçakları, helikopterleri, seyir füzelerini ve insansız hava araçlarını belirlemek, müdahele etmek ve yok etmek, yüksek değerli hedefler ile istenen belirli bir kitle nüfus merkezinin korunması maksadıyla yerleştirilebilir. Sistem, ABD yapımı MPQ-64 sentinel hava savunma radarı ve AIM-120 AMRAAM füzeleri ile FDC adı verilen savaş yönetim C4I (Komuta, Kontrol, Haberleşme ve Bilgisayar Sistemleri) sistemini bulundurmaktadır. FDC, Ateş Gücü Dağıtma Merkezi’nin İngilizce kısaltması olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir MPQ-64 radarına bağlı FDC, Edinim Radarı ve Kontrol Sistemi Kompleksi oluşturmuş olmaktadır.

NASAMS’ın önemi

NASAMS’ın Batı da bu kadar popüler olmasının temel sebebi karşılığının olmamasıdır. NASAMS’ın direkt alternatifi olmadığı gibi Batı da alçak ve orta irtifa hava savunma sistemi tasarımı azdır. ABD Ordusu son dönemde alçak irtifa HSS ihtiyacı nüks ettiği için çok alçak irtifada görev yapan Avenger (Stinger füzesi kullanır) sistemlerini tekrar aktive etmektedir. Batı da genel eksik olarak mobil alçak ve orta itfia hava savunma sistemi ihtiyacı devam etmektedir. Özellikle son dönemde İHA-drone, seyir füzesi ve seyir füzesi-drone karışımı tehlikelerin artması sebebi ile sabit ve mobil alçak ve orta irtifa sistemler önem arz etmektedir. Bu kapsamda Türkiye’nin de mobil Hisar-A sistemi, Atılgan ve Korkut sistemleri son derece önem arz etmekte ve batıda çokça örneği olmayan sistemlerdir.

Sonuç 

Ülkelerin silahlı kuvvetlerine gerek gelişmiş birtakım füzeler gerekse hava araçları alanında insanlı – insansız platformlar ile yeni kabiliyetler kazandırmaya başladığı bu dönemde hava ve füze savunma sistemlerinin de önemi bir hayli artıyor. Günümüzde birçok ülke kısa menzilli hava savunma sistemlerine sahip iken belli başlı ülkeler uzun menzilli hava ve füze savunma sistemlerini geliştirebilmektedir. Bu bağlamda; aradaki orta menzilli hava savunma boşluğunun da doldurulması gerektiği hususunda da çalışmalar yürütülmüş ve bunun neticesinde bu yazımızın da konusu olan NASAMS gibi modüler bir sistem ortaya çıkmıştır.

Özellikle çift kullanımlı hava hava füzeleri sayesinde maliyet minimize edilirken, hava hava füzelerinin, yerden havaya atılmasının performanslarında ciddi kayıplara neden olduğu da ifade edilmektedir. Yerden atılan AMRAAM füzesi kullanan bu sistemin performansı alçak ila orta menzil arası bir yerdeyken, ESSM+AMRAAM aktif başlık birleştirilmesiyle AMRAAM ER isimli yüksek performanslı ve geniş menzilli bir füzenin ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Dolayısıyla sistem alçak irtifa orta menzilden, orta irtifa orta menzile yükselmiş oldu. Batı bloğunda özellikle Amerika’nın Patriot gibi gelişmiş uzun menzilli bir hava savunma sistemine sahip olmasına rağmen Norveç merkezli NASAMS’ı başkentleri Washington’da önemli kurumları koruması için kullandığını görüyoruz. Zira hava savunma sistemleri, çok alçak irtifa, alçak irtifa, orta irtifa ve yüksek irtifa olmak üzere dört sınıfa ayrılırlar. Bu sistemlerin çoğunun hedefleri benzerlik göstermekle beraber farklı irtifadaki hedefler için özel olarak geliştirilmiş olmaları da bir gereklilik olarak karşımıza çıkıyor. Yani yüksek irtifa hava savunma sistemi var diye diğer hava savunma sistemlerine gerek yoktur gibi bir anlayış söz konusu olamaz.

Bu sistemlerin genellikle kara konuşlu olmasıyla birlikte dört sınıftaki hava savunma sistemleri de önemli ve birbirini tamamlayan ayrı unsurlar olarak ivedilikle geliştirilmesi gereken teknolojiler olarak hayati önem arz ediyorlar. Düşünüldüğünde hepsi de ayrı ayrı birer gereklilik olarak önümüzde duruyor. Örneğin, ülkemizin de bulunduğu çatışmaların yoğun olduğu bir coğrafyada birliklerimizin bir yerden bir yere intikal ederken, mobilizasyonu uzun menzilli sistemlere göre daha kolay olan, hareket kabiliyeti daha etkin olan orta ve alçak irtifa hava savunma sistemleri sayesinde güvenli bir şekilde varacakları yere ulaşmaları sağlanabilir. Bu da bize gösteriyor ki Katmanlı Hava Savunma Sistemi projelerine ivedilikle hız kazandırmalı ve hava savunma ağımızı ciddi ölçüde genişletmeliyiz.

Her zaman dediğimiz gibi, hiç bir şey aslında değiştirilemez gibi görünse de geliştirilmeye her zaman açıktır.

Yazar 

Ömer KARA

Ömer Kara

Türk Savunma Sanayi özelinde İnsansız Kara Araçları Araştırmacısı.