Geliştirilmiş Orta Menzilli Havadan Havaya Füze: AMRAAM

ABD’li Raytheon şirketi tarafından geliştirilen AMRAAM füzesinin adı Geliştirilmiş Orta Menzilli Havadan Havaya Füze (Advanced Medium-Range Air-to-Air Missile – AMRAAM) anlamına gelmektedir.

AMRAAM füzesi “Beyond Visual Range” yani kısaltması BVR olarak bilinen “Görüş Ötesi Menzil” kapsamında bulunan hedeflere karşı kullanılmak üzere geliştirilmiştir. ABD’nin halihazırda kullandığı ana BVR füzesidir. ABD’nin yanı sıra Türkiye dahil bir çok NATO veya NATO dışı ABD müttefiki bu füzeyi kullanmaktadır.

Farklı çeşitleri olan ve 30 yıla yakın bir süredir hizmet veren AMRAAM füzesinin gelişimi halen devam etmektedir. AMRAAM füzesi ile 4200‘ün üzerinde test atışı yapılmış ve operasyonel olarak çeşitli hava araçları düşürülmüştür. Türk Hava Kuvvetleri’de AMRAAM füzesini ile çeşitli hedeflere karşı azami başarı ile kullanmıştır. Bu hususta Bahar Kalkanı Harekatı da güzel bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. Bahar Kalkanı Harekatı’nda Türk Hava Kuvvetleri tarafından düşürülen iki adet Su-24 savaş uçağı ve bir adet L-39 hafif taarruz uçağının sınırın Türkiye tarafından AMRAAM füzeleri ile 30-45 km ve üstü mesafeden vurulduğu tahmin edilmektedir. Bu atışlarda AIM-120C7 füzelerinin link kabiliyetinin de kullanıldığı ve hasım uçakların tespiti için Barış Kartalı HEİK uçaklarının kullanıldığı tahmin edilmektedir.

AMRAAM füzesi isminden de anlaşılacağı üzere hava-hava görevleri için tasarlanmıştır. Ancak NASAMS sistemi örneğinde görüldüğü üzere karadan havaya konfigürasyonda bir hava savunma füzesi olarak kullanılabilmektedir.

ABD ve Türkiye dahil 37 ülke tarafından kullanılan AMRAAM füzesi F-15 -16, F / A-18, F-22, Typhoon, Gripen, Tornado ve Harrier uçaklarına entegre edilmiştir. AIM-120C5 ve AIM-120C7 füzeleri F-35’e entegre edilmiştir.

Türk Hava Kuvvetleri envanterinde bu füzenin AIM-120B ve AIM-120C-7 modelleri bulunmaktadır.

AMRAAM aktif radar güdümlü bir füzedir. Deniz platformlarında kullanılacak olan ESSM Block II hava savunma füzesi de AIM-120C AMRAAM füzesinin aktif arayıcı başlığını taşımaktadır. İki füzenin de geliştiricisi ve üreticisi (ESSM NATO Konsorsiyumu tarafından üretilmektedir) olan Raytheon bu sayede hem geliştirme hem de üretim maliyet ve sürelerinden tasarruf etmiştir.

AIM-120 AMRAAM serisi füzelerin menzili ile ilgili çeşitli açıklamalar bulunmaktadır. Ancak AIM-120 serisi ile ilgili menzil değerleri üretici firma tarafından resmi olarak açıklanmamıştır. AIM-120D’nin 160 km’ye kadar menzile ulaşabildiği iddia edilse de bunu doğrular bir kanıt bulunmamaktadır. AMRAAM’ın menzili ile ilgili verilen her değer şüphelidir.

AMRAAM Füzelerinin Hava – Hava Türevleri

• AIM-120A: AMRAAM füzesinin ilk versiyonudur. WGU-16B güdüm sistemini kullanmaktadır. Bu füzeler hizmet ömürlerini doldurmaya başlamışlardır.
• AIM-120B: AIM-120A’nın geliştirilmiş versiyonudur. WGU-41/B güdüm sistemi kullanmaktadır.
• AIM-120Rb99 (B): AIM-120B füzesinin yeni bir dijital işlemci, silinebilir programlanabilir salt okunur bellek ve çeşitli elektronik donanımları yükseltilmiş versiyonu. İsveç Gripen’leri tarafından kullanılmışlardır.
• AIM-120C-4/5/6/7: AIM-120C serisi F-22’nin dahili silah istasyonlarında taşınmak üzere yüzeyi kırpılmış ve küçültülmüş modelidir. Güdüm sistemi iyileştirilmiş ve WGU-44/B kullanılmıştır. AIM-120 C serisi tek yönlü veri bağı içermektedir. Bu sayede füze fırlatıldıktan sonra hedef ile ilgili güncellenmiş bilgiler uçaktan füzeye doğru tek yönlü aktarılabilmektedir.
• AIM-120D: İlk olarak AIM-120C-8 olarak adlandırılmış daha sonra AIM-120D olarak nitelendirilmiştir. C7’ye göre önemli bir menzil artışı sunmaktadır. En önemli geliştirme olarak çift yönlü veri bağı bulunmaktadır. GPS destekli navigasyon sistemine sahiptir.

AMRAAM Füzelerinin Lançerleri

• LAU-127/128/129: F/A-18 Hornet, F/A-18E/F Super Hornet, F-16, F-22 savaş uçaklarından AIM-120 ve AIM-9 füzelerini fırlatmak için kullanılır. Gripen savaş uçaklarında LAU-139 olarak isimlendirilen bir versiyonu kullanılmaktadır. A/B/C/D/F  versiyonları bulunmaktadır.
• LAU-116A/A: F/A-18 Hornet savaş uçaklarından AIM-120 füzelerini fırlatabilir.
• LAU-151/A: F-35 savaş uçaklarından AIM-120 ve AIM-9X füzelerini fırlatmak üzere kullanılır. F-35’in dış istasyonu olarak harici bir pod gibi kullanılır.

AMRAAM-ER

AMRAAM-ER, AMRAAM füzesi ve ESSM füzesini ikili olarak birbiri ile başarılı şekilde harmanlayan Raytheon’un öncelikle NASAMS hava savunma sisteminde kullanılmak üzere geliştirdiği bir füzedir. AMRAAM’ın aktif arayıcı radarını ESSM’e entegre ederek hem yarı aktif güdüm hem de aktif güdüm seçeneğine sahip ESSM Block II füzesini ortaya çıkaran Raytheon, ESSM füzesinde bulunan roket motoru ve uçuş kontrol sistemlerini AMRAAM’a ile harmanlayarak menzili genişletilmiş AMRAAM yani AMRAAM-ER füzesini elde etmiştir. Karadan havaya fırlatılan bu füze AIM-120 AMRAAM’a göre %50 daha uzun menzil ve %70 daha yüksek irtifaya ulaşabilme imkanı sunmaktadır.

AMRAAM Atış Modları

AMRAAM füzesinin birkaç atış modu bulunuyor. Görüş Ötesi Menzil (BVR) atışlarında orta yol (mid-course) güdüm modu kullanılıyor. Bu mod füzenin hedefe yaklaşıp kendi RF başlığını çalıştırana kadar atış yapan uçaktan veya başka bir arama yapan (Örneğin HEİK) uçaktan datalink ile hedef konum güncellemesi gerekiyor. Aksi halde füzenin probability of kill denilen vuruş oranı çok düşüyor. Orta yol güdüm esasında füze ve uçak arasında veri akışının kesintisiz devam etmesi gerekiyor.

Füze kendi radarını çalıştırana kadar hedefi aydınlatan uçak başka yöne dönerek başka bir hedefe angaje olamaz. Atış yapıldığında kokpitteki HUD üzerinde bir zaman sayacı çıkar. O sayaç AMRAAM füzesinin kendi RF başlığının ne zaman aktif hale geleceğini pilota gösterir. Pilot bu sayede ne zaman başka hedefe veya yöne dönüş yapabileceğini bilir. Doğal olarak çok uzakta bir hedefe BVR atışı yapıldığında bir süre kesintisiz şekilde aydınlatma işleminin devam etmesi ve füze-uçak arasındaki veri akışının sürmesi gerekiyor. Daha yakın mesafelere BVR atışında ise AMRAAM kendi başlığı kısa sürede aktif hale geleceğinden aydınlatma ihtiyacı daha azdır. Pilot dönüp başka hedeflere angaje olabilir.

Bir diğer atış modu ise görüş hattı (boresight) modudur. Bu mod veri bağı gerektirmeden çok kısa mesafelerde kullanılır. Bu mod 10 km altında yani görüş içi füze menzilinde yapılan atışlarda kullanılır. AMRAAM füzesi rayından çıkar çıkmaz başlığı aktif hale gelir ve önünde uçan hedefi kendi radarı ile takip eder.

AMRAAM atışı için yalnız AESA radar gerekmiyor. Şu ana dek Türk Hava Kuvvetleri mekanik antenli radar kullanan F-16’lar ile AMRAAM füzelerini başarıyla kullandı. F-16’larımızda bulunan APG-68 radarı ile orta yol güdüm modunda maksimum 4 adet AMRAAM füzesini 4 farklı hedefe güdümleyebilir. Ancak F-16 füzeleri fırlatıp direkt dönüp ayrılamaz. Orta yol güdüm modunda bahsettiğimiz gibi füzeler hedefe yaklaşana kadar füzeleri aydınlatması gerekir. Eski nesil AIM-7 Sparrow füzesinde ise aynı anda tek hedefe angaje olunabiliyor ve füzeler hedefi vurana kadar radar kilidi muhafaza edilmek zorunda kalınır.

AMRAAM veya benzeri BVR füzelerin kullanımında AESA radar neden önemli?

Realibility denilen radarın güvenilirliği çok yüksek. Hareketli bir anten olmadığından mekanik parça sayısı az. Dolayısıyla MTBF (arızalar arası ortalama zaman) değeri AESA radar için çok yüksek. İkincil olarak AESA radar birden fazla T/R modül kullandığından çok farklı modlarıyla aynı andan çalışabiliyor. Hem hava-hava hem de hava-yer (SAR modu) modlarıyla çalışabiliyor. Mekanik antenli radardan çok daha geniş açılarda çok fazla hedefi takip edebiliyor. Teorik olarak maksimum 4 yerine daha fazla AMRAAM füzesi atışına imkan verebiliyor. Çok yüksek miktarda T/R modül kullanıldığından üretilen toplam güç klasik radardan daha fazla ve uzun menzillerden hedef tespit ve tracking kabiliyeti sunuluyor. F-16 için önerilen APG-83 SABR radarının hedef tespit mencili AGP-68V9’a göre neredeyse iki misli mesafede. Yine AESA radarlara yönelik jamming yapmak daha zor. Ayrıca AESA radar EH sistemi gibi çalışabilme opsiyonuna sahip.

Kilit Atmak ve AMRAAM

“Kilit atmak” eski hava-hava füzelerinden gelen bir terim olarak karşımıza çıkıyor. Bu terim özellikle Yari Aktif Radar Güdümlü (SARH) füzelerin hedefe güdümlenmesinde kullanılan bir terim. Örneğin, eksiden F-4’lerin kullandığı SARH güdümlü AIM-7 Sparrow füzeleri; bu füzenin hedefini vurması için atış yapan uçağın radarının sürekli hedefe kilitlenerek hedefi takip etmesi (veya aydınlatması [illumination]) gerekiyordu. AMRAAM ve diğer aktif radar güdümlü modern füzelerin devreye girmesiyle havada o şekilde sürekli kilitlenmeye ihtiyaç yok. Günümüz AESA teknolojisi kullanan atış kontrol veya arama radarları AMRAAM için gerekli track while scan (tarama sırasında takip etme) görevini mekanik antenli radarlara göre çok daha hızlı yapabiliyor.

Yazarlar: Fatih Mehmet Küçük ve Hatice Bilge İspir

Kaynaklar:

• Ana kaynak olarak Prof. Dr. Feridun Taşdan’ın açık yayım olmayan çeşitli iletilerinden yararlanılmıştır. 
• Radar Tutorial
• MDDA
• MSL Army

**NASAMS (National Advanced Surface to Air Missile System-Ulusal/Norveç Gelişmiş Satıhtan Havaya Füze Sistemi), Raytheon ve Kongsberg Defence & Aerospace tarafından, Norveç Kraliyet Hava Kuvvetleri (RNoAF) için tasarlanmış ve geliştirilmiş; kısa ve orta menzilli, ağ merkezli bir hava savunma sisteminde de ana silah sistemi olarak AIM-120 AMRAAM füzesi kullanılmakta. Detaylar için önerimiz:

“Batı’daki Popüler” NASAMS Hava Savunma Sistemi

Fatih Mehmet

Defence Turk Genel Yayın Yönetmeni. Kocaeli Üniversitesi Bilgisayar Programcılığı mezunu ve amatör fotoğrafçı. Teknoloji, otomotiv ve uluslararası ilişkiler meraklısı. Savunma sanayii araştırmacısı.