Dünya’dan Ay’a: Ülkelerin Ay Görevleri

“Ay görevleri özelinde uzay görevlerinin şüphesiz en heyecan verici tarafı, ait oldukları ülke gençlerine ve vatandaşlarına verdiği/vereceği ilhamdır.”

Kerem Ketencioğlu

Ay keşif görevleri, uzay teknolojilerinin başlangıcından bugüne teknolojik kabiliyet sergileme ve bilimsel araştırma projeleri açısından oldukça önemli bir yere sahiptir. Birçok kamu ve özel şirket bu nedenle Ay’da mevcudiyet göstermeyi istemekte ve bu noktada birlikte çalışmayı da önemsemektedir. Mars başta olmak üzere farklı gezegen ve asteroit görevleri için de Ay’ın üs olarak kullanılması fikri ve edinilecek kabiliyet kazanımı Ay’da mevcudiyetin önemini gözler önüne sermektedir. Üstelik Ay barındırdığı doğal kaynaklar ile uzay madenciliğinde de erişilmesi ve aşılması gereken bir eşik olarak karşımıza çıkmaktadır. Uzay, gezegen ve Ay araştırmaları konusu gerek bilimsel yenilik ve keşif potansiyeli olsun, gerek bugünün toplumlarınca mütevazı süratlerle inşa edilen temeller üzerine bina edilecek olan uzay madenciliği konusu olsun, her gelişmiş ülkenin haklı olarak en önemli gündem maddelerinden bir tanesidir.

Gelişmesini ve modern dünyadaki yerini sağlamlaştırmasını en içten şekilde temenni ettiğimiz Türkiye’nin uzay ve bilhassa Ay alanlarındaki hedeflerinin gerekliliğini, başarı potansiyelini ve bunların gerçekleşmesinden geçen yolun motive bir iş gücünün eş güdümle çalışmasına bağlı olduğunun altını çizmek gerekmektedir.

Diğer bütün uzay görevlerinde de olduğu gibi Ay görevlerinin ve görev ekipmanlarının birbirinden farklı çeşitli amaçlara hitap ettiği bilinen bir gerçektir. Bu görevler her zaman gönderilen ekipmanın nihai olarak Ay yüzeyine temasını gerektirmeyebilir. Bazı Ay görevleri, gönderilen aracın Ay’ın yörüngesinde kalarak gerek Ay topografisi, gerek Ay’ın kimyasal analizi, gerekse Ay’ın manyetik özelliği gibi çeşitli konularda bilgi toplamayı ve Dünya’ya bunları iletmeyi hedeflemektedir. Öte yandan bazı görevler ise gerek insanlı gerek insansız araçların Ay’ın yüzeyine sert veya yumuşak temas/inişler gerçekleştirmek suretiyle toprak çıkarımı ve analizi, insansız kara aracı (rover) kullanımı ve astronot intikali gibi birçok çeşitte ve prensipte ifa etmesi; yörünge görevlerine nazaran daha zorlu amaçlar olarak öne çıkmaktadır.

Bu çalışma hazırlanırken teknolojik ve ekonomik gelişmişlik yelpazesinde Türkiye’ye uzay ve Ay araştırmaları konusunda; örnek, müttefik ve belki de rakip olabilecek nitelikteki ülkelerin incelenmesinin önemini göz önünde bulundurulmuştur. Bu bağlamda ele alınan ülkelerin hem sektördeki geçmişlerine, vizyonlarına ve misyonlarına hem de bunları desteklemek ve teşvik etmek adına ekonomik anlamda destek olabilme kabiliyetlerine ve pratikte ne kadar destek olduklarına değinilmiştir.

İsrail

Kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olarak kendisini tanıtan İsrailli SpaceIL, Dünya’nın ilk ticari Ay Görevini üstlenmiştir. 2019 yılında Beresheet 1 isimli uzay aracının Ay yüzeyine yumuşak bir iniş gerçekleştirmesinin ardından Ay’ın kendisinin ve manyetik alanının oluşumu ile alakalı bilimsel araştırmalara girdi sağlayacak veriler toplaması beklenmekteydi. Beresheet 1’in Ay yüzeyinde oldukça kısa süreli görev yapması ve çektiği fotoğrafı Dünya’ya göndermesi gerekmekteydi. Bu gerekliliğin nereden geldiğini anlamak adına İsrail’in ilk ticari Ay Görevine nasıl başladığı hikâyesine daha yakından bakmakta fayda görülmektedir.

SpaceIL esasında, 2011 yılında Google Lunar XPRIZE yarışmasına katılan 3 mühendis tarafından kurulmuştur. 2018 yılında yarışmacıların başarıya ulaşamaması dolayısıyla Google desteğini çekmiş ve yarışma kazananı olmadan sona ermiştir. İşte bu yarışmanın temel isterlerinden biri de Ay yüzeyinde bir fotoğraf/video çekip Dünya’ya göndermektir. Görev boyunca Beresheet 1’de NASA’nın Derin Uzay Ağı (Deep Space Network) kullanılarak iletişime katkı sağlayacağı aktarılmıştır.

Dünya’dan Ay’a: Ülkelerin Ay Görevleri  çalışmasının tamamı Defence Turk Dergi 10′uncu sayısında.

Defence Turk Dergi’ye online ve basılı olarak erişmek için tıklayınız.

Ay yörüngesinde dolanan NASA’ya ait uzay aracının Beresheet 1’in konumunu tespit etmek için, Beresheet 1’e NASA’ya ait bir lazer retroreflektörü koyulmuştur. Lazer retroreflektörü, herhangi bir yönden gelen ışığı kaynağına geri yansıtarak, Ay yüzeyindeki konumun 10 cm hassasiyetle hesaplanması planlanmıştır.

Maliyeti yaklaşık 100 milyon dolar olan Beresheet 1’in fırlatması, Falcon 9 roketinde farklı uydularla birlikte gerçekleşti. Maliyetin önemli bir kısmı milyarder bağışçılar tarafından sağlanırken işlerin mühendislik tarafında IAI firması ve İsrail Uzay Ajansınında destek sağladığı bilinmektedir. Beresheet ismi, Tevrat’ın ilk bölümünde evrenin ve insanın yaratılışını konu alan kısmının da ismidir. Beresheet 1’de dijital bir hafıza olarak; İbranice Tevrat, İbranice şarkılar ve İsrailli çocuklar tarafından çizilen resimler ve İsrailli tek astronot Ilan Ramon’un fotoğrafı yer almıştır.

Yaklaşık 600 kg ağırlığında (bunun yüksek oranını yakıt oluşturmaktadır) ve 1,5 metre yüksekliği olan Beresheet 1 Şubat 2019’da Falcon 9 roketi ile Cape Canaveral üssünden fırlatılmıştır. Eliptik yörüngeye saatte 36.000 km hızla bırakılan araç, Dünya’da 60,000 km uzaklığa tırmanırken hızını kaybetmeye; yörüngesinin en uzak noktası olan 60.000 km’den sonra irtifa kaybederek Dünya’ya yaklaşan araç tekrar hız kazanmaya başlamıştır. Burada Dünya’ya en yakın noktada hızın saatte 36,000 km’ye ulaşması ile Dünya etrafında birkaç tur daha atılmış, atılan bu turlardan sonra Dünya’ya en yakın noktada en yüksek hıza ulaşmak için aracın motoru ateşlenerek 140,000 km irtifa hedeflenmiştir. Gelinen bu irtifadan sonra Ay’ın Dünya etrafında bir turunu 27 günde tamamladığı göz önünde bulundurularak aşamalı olarak yörünge yükseltme manevraları gerçekleşmiştir. Görevin başarısına dair en kritik manevralardan (Ay’ı Yakalama Manevrasının) birinin burada gerçekleştiğini söylemek mümkündür. Ay kuvvetli bir şekilde hızla yol alan Beresheet 1’i çekerken, uzay aracı gereken yavaşlamayı sağlayamazsa Ay yörüngesinden savrulup gidecektir. Beresheet 1’de bu manevra başarıyla gerçekleşmiş ve araç Ay’ın yörüngesine başarıyla girmiştir.

Görevin bundan sonrası araç Ay yörüngesinde 290 km ile 10,000 km irtifasında devam ederken harekete ters yönde yapılan ateşleme ile yörünge küçültülmekte ve Ay yörüngesinde 250 kilometre çapında dairesel bir yörüngeye geçilmektedir. Bu yörüngeden sonra Beresheet 1 motorunun hızını azaltması ve Ay yüzeyine 5 – 10 metre mesafe kaldığında hızını sıfırlayarak serbest düşüşle Ay yüzeyine inmesi beklenmektedir. Fakat görevin bu aşaması başarısız olmuş; Beresheet 1 Ay’ın yüzeyine saniyede 1 km hızla çakılmıştır.

Beresheet 1’i gönderen roketi farklı uydularla paylaşmak maliyeti düşürmüş fakat sürecin 1,5 ay kadar uzamasına yol açmıştır. Bu sürede aracın motorunun böyle bir görev için ilk defa kullanılıyor olmasının riskli olduğuna dair yapılan açıklamaların, görevin başarısına etkileyecek yönde haklı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.

İlknur Kahraman