Türk İstihbarat Tarihine Genel Bir Bakış

İstihbarat Servisleri Neden Önemli?

Uluslararası sistemde ülkeler öncelikle mevcut konumunu ve daha sonra potansiyel çıkarlarına korumak adına yapılandırdığı milli güvenlik politikalarıyla varlık göstermektedir. İstihbarat örgütlerine ise bu denklemde önemli görevler düşmektedir. İstihbarat örgütleri günün gereksinimlerine paralel olarak doğru değerlendirme ve uygulama stratejileri yürüttükleri takdirde görevlerini tam anlamıyla yerine getirebilmektedir. Ülkelerin sahip oldukları istihbarat örgütlerinin kurumsal yapısı ve işleyişi farklılık gösterse bile varoluş amaçları aynıdır; milli güvenlik politikalarını korumak ve onlara hizmet etmek.

Ülkelerin istihbarat yapılanmaları bahse konu faaliyetlerin icrası kapsamında son derece önemlidir. Özellikle kısıtlı imkanlara sahip istihbarat yapılanmaları için uygulanan sistem; kaynaklardan maksimum faydanın sağlanması kapsamında önemli bir etkendir. Ülkelerinin sınırları içinde faaliyet gösteren istihbarat servislerinde ortak amaç olarak ‘güvenlik’ iken ülke sınırları dışında faaliyet gösteren istihbarat servisleri için ise ülkelerinin dış politikalarını ve menfaatlerini korumak ve kollamaktır. Kısaca amaç; milli güvenliğe yönelik tehdit oluşturan unsurları tehdit oluşturamayacak bir konuma taşımak ve bu süreci titizlikle işlemektir.

Türk İstihbarat Tarihine Genel Bir Bakış

Yerini 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti’ne bırakana dek Osmanlı İmparatorluğu yüzyıllar boyunca; Ortadoğu, Kafkasya, Balkanlar ve Kuzey Afrika bölgelerinin büyük oranında yönetici konumundaydı. Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde Türkiye Cumhuriyeti, yıllar süren savaşların sonunda modern ve laik bir devlete olarak uluslararası sistemde yerini aldı. Ancak “Hikmet-i hükümet” anlayışı çerçevesinde şekillenen Türk siyaset geleneğinde, devlet öncelikle kutsallaştırır, eleştirilemez tartışılamaz konuma getirilmektedir. Her türlü tehlike anında çözüm geliştirici, kurtarıcı olarak devlet; mevcut politikalarına paralel olarak istihbarat uygulamalarıyla süreçte konumlanmaktadır.

Birçok devlet kuran ve pek çok devletle siyasi münasebetlerde bulunmuş olan Türkler de istihbarata önem vermiştir. Türk tarihinde istihbaratla ile ilgili ilk bulgulara Orhun Abideleri / Yazıtlarında rastlanmakla birlikte Büyük Selçuklu Devleti’nin önemli devlet adamlarından Nizamü’l-Mülk’ün eseri “Siyasetname” de istihbaratın önemine vurgu yapan bir diğer önemli kaynaktır.[1] Verilen bu önemin bir istihbarat sistemi çerçevesinde organize edilmesi ilk defa Tanzimat (1839-1856) ve Islahat (1856-1876) dönemlerinde, bilahare II. Abdülhamid döneminde kurulan’ Yıldız İstihbarat Teşkilatı’ (1880-1908) ile gerçekleşmiştir.[2] Modern anlamda Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk istihbarat teşkilatı 1914 yılında Enver Paşa tarafından kurulan Teşkilat-ı Mahsusa’nın gayri resmi olarak 1909 yılında faaliyetlerine başladığı da ifade edilmektedir.[3]

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Teşkilatı Mahsusa’nın yerini Karakol Cemiyeti istihbarat yapılanması aldı. Karakol Cemiyeti, Anadolu’daki Müttefik işgal kuvvetlerine karşı savaşanlara lojistik destek sağlıyordu, ancak 1920 yılında İstanbul’un işgaliyle hızla dağılım sürecine girdi.[4] 1922 yılı ortalarından 1925 yılı sonlarına kadar istihbarat faaliyetleri ‘Ordu Müfettişlikleri İstihbarat Şubeleri’ tarafından yürütülmüştür.[5] 1927 yılına gelindiğinde ise Gazi M. Kemal Atatürk’ün direktifiyle[6] birlikte Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak tarafından Milli Emniyet Hizmeti (MAH)(1927-1965) kuruldu. MAH, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde modern anlamda kurulan ilk istihbarat örgütü olarak tarihte yerini almıştır. MAH, İçişleri Bakanlığı’na bağlıydı. 1965 yılına kadar MAH, Türkiye’nin asli istihbarat teşkilatı olarak başarıyla hizmet etmiştir. Türkiye’nin ulusal güvenlik aygıtını daha iyi konsolide etmek için yerini Milli İstihbarat Teşkilatı’na yani MİT’e bıraktı. 22 Temmuz 1965’te 644 sayılı kanunla Milli İstihbarat Müsteşarlığı kuruldu ve İçişleri Bakanlığı’na bağlı olmaktan çıkarılarak doğrudan Başbakanlığa bağlandı. Bugün Türkiye’nin asli istihbarat örgütü olarak Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı faaliyetlerine T.C. Cumhurbaşkanlığına bağlı bir ‘başkanlık’ olarak devam etmektedir.[7]

MİT ile ilgili olarak merak ettiklerinize buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Ahmet ALEMDAR

Referanslar

[1]Hasan Ateş, Türk İstihbarat Sisteminin Sorunsalları (Ankara: Detay Yayıncılık,2014), 75-76.

[2]Millî İstihbarat Teşkilâtı, “Tarihçe Kitabı”, http://www.mit.gov.tr/birinci_bolum_A.html [Erişim Tarihi:02.01.2020]

[3] Ateş, A.g.e., 77.

[4]Keenan Mahoney ve diğ., 21. Yüzyılda NATO İstihbarat Paylaşımı, çev. Seval Y. Crump (İstanbul: Matbuat Yayın, 2017), 112-114.

[5]Millî İstihbarat Teşkilâtı, “Tarihçe Kitabı”, http://www.mit.gov.tr/birinci_bolum_A.html [Erişim Tarihi:02.01.2020]

[6] Ateş, A.g.e., 78.

[7]Mahoney, A.g.e., 112-114.