Yabancı askeri terimlere karşılık Türkçe öneriler

Günde yaşamda çok gelişmeler oluyor. Bu gelişmeler birgesinde dilimizi de etkileyebiliyor. Kimi yad sözler dilde sırıtmaz ya da zamanla oturmuş iken kimisi tersi görünüm arz ediyor ve dilimizi kirletiyor. Bugüne değin bu gibi örneklere ne yazık çok denk geldik. Bu çalışmada uygun olduğunu düşündüğümüz böylesi adlara öneri getirmek istiyoruz. Zira önce yazılarda örnekleriyle belirttiğimiz gibi dilimiz, kimliğimizdir. Kimliğimizi korumak sorumluğumuz. Ona karşı iyi bir bakım yapmak zorundayız. Karşılıkların öneri olduğunu belirtip beğeneceğinizi içten umuyoruz.

*

GÖM (Görüş Ötesi Mühimmat)

Çoğunlukla ‘stand-off mühimmat’ denen, yani yarı İngilizce yarı Türkçe tuhaf olan söze karşılık. Düşman görüşünün ötesinde salınan bir mühimmat olduğundan. ”stand-off” sözü de bu olgu nedeniyle konulmuş bir addır.

Güder

Dilimize çok ters bu ”drone” sözü maalesef git gide dilimize yerleşmek üzere hatta yerleşti desek yerindedir. Yad kişi neden ”erkek arı” anlamına gelen bir sözü böylesi tür araç için koyar bilmeyiz, bildikleri vardır, ancak bu insansız olan araçlar insanların güttükleri amaçlar doğrultusunda hareket ettikleri (ettirildikleri) gibi, yine onların gütmesi yani kontrol etmesi, yönlendirmesiyle iş yaparlar. Tarama Sözlüğü’nde gütmek sözü için birkaç anlam vardır. Bunlardan birkaçı riayet etmek, iz-lemek, (bir şeyi, kişiyi) izleyip onu (-n söylediklerini, yaptıklarını) korumak/bek-lemek (bek/berk, muhkem) yani uygulamak, yerine getirmektir. Bu yüzden de güdümlü füze dediğimiz gibi hayvan güdücülerimize güden ya da güdücü deriz. Çünkü yılkılarını, hayvanlarını güdüyor yani bek-liyorlardır (sağ tutmak, korumak, gözet(le)mek).

Günümüzde yine beklemeye beklemek dememiz de benzer anlayıştan: bir duruşu, vaziyeti koruyor, bir iş ya da kişinin olması gelmesi için içinde bulunduğumuz tavrı tutumu koruyoruzdur. Buradan hareketle özellikle de savunmamızda zaten güdüm sözü de var iken drone denen ancak bizde ”dron” söylenip ‘dron’ yazılması dahi ne yazık ki becerilemeyen söz için naçizane güder sözünü öneriyoruz. Uçak savar/uçaksavar gibi düşünün. Malum ki bu drone sözü artık her türden insansız araçları anlatır hale gelmiştir. Bu açıdan da güder sözünün drone sözünün temelinde yatan anlamının aksine anlam olarak da çok uyduğu kanısındayız. Zira ilgili özellikte olan her araç güderdir. Böylece kara güder, hava güder, su altı güder, silahlı güder vb. gibi ifadeler kurulmasında da kolaylık sağlanmış olur. Ek olarak ekonomik bir söz de.

Tepken ”booster”

Zira bir şey tepildiğinde itilir, ileri gider. Dilimizde tepmik (tekme gibi) vb. gibi sözler de var. At için de ‘at tepmek’ deriz; hem vurması hem de onun kişice çapılması yani yüğürtülmesi/seğirtilmesi ya da benzer kullanımca yelmesi için. tep-gen de ilgili eylemi kılandır. p sesi nedeniyle k’li. Aynı koru-gan (oku: koruğan, yani koruyan [y ğ’den dönüşme, büyüklerimiz halen ğ’li konuşur*]; ünlüsüz korgan [kurgan]), ola-gan (oku: olağan -> olgan** -> olan, hep ola gelen, hep olan) gibi. İşte durumuna yani ses uyumuna göre de bu g k olabiliyor. Kimi zaman da yitiyor (Oğuz ağzında). Dolayısıyla tepen ile tepken aynıdır. Aynı giden ile ‘gitgen’in aynı olduğu gibi.

*’Kılmaya gidiyorum’ demezler, ‘kılmağa gidiyorum’ derler. Burada da aynı olay söz konusu.

**Diğer kimi Türk ağızlarında özgün b’li biçim vardır, bolgan gördüğünüz söz budur, olgan.

Kaçımsız (Alan) ”no escape zone”

Codex Cumanicus‘ta tözümlü diye bir söz var. Bu sözün yapısı töz (ad; eylem olarak da töz-; tözdi (tözdü): kat(ı)lanmak, dayanmak; Kaşgarlı) +(ü)m – lü. Anlamı dayanıklı, tahammüllü, dayançlı (sabırlı)  ile anlam kaplamında olan huzurlu diye verilmiş. töz sözünün kendisi ise manevi huzur, simge (Moğolca ‘ongun’un Türkçe karşılığı bu töz sözüdür, örneğin Oğuz Kınık boyunun töz kuşu çağrıdır (çakır doğan/çakır kuşu)) gibi anlamdadır. -m yapılı bir söze -li eki geliyorsa (gelebiliyorsa), bunun karşıtı yani yokluğu(nu) bildiren de -sız ekli olacaktır. Böylece dil kurallarımıza uygun olarak kaç+(ı)m-sız dememiz mümkün olacaktır.

”Düşman savaş uçağı kaçımsızda vuruldu.”

Örnek sözde görüldüğü gibi ‘kaçımsız’ diye kullanmak da olur. Ekonomik.
Caner Çetin

Yazarın Türk tarihinin derinliklerinden gelen isimler – II yazısına ulaşmak için tıklayın.

Rasim Anıl KUNT

Defence Turk Kurucu Ortağı, makine mühendisliği öğrencisi, savunma ve ulusal güvenlik konularıyla yakından ilgileniyor. Amatör olarak video editlemeyi ve fotoğraf çekmeyi seviyor.