Türk Savunma ve Havacılık Sanayii 2020 Performans Raporu’na bakış

Savunma ve Havacılık Sanayii İmalatçılar Derneği (SASAD) Savunma ve Havacılık Sanayii 2020 Performans Raporu’nu paylaştı. Rapora genel anlamda bakıldığında ilk olarak ciro, ihracat ve alınan sipariş miktarındaki düşüş dikkat çekiyor.

2020 yılı verilerinin 2019 yılına göre değişimler ise şu şekilde:

• Ciro: -%18,64
• İhracat: -%26,16
• Alınan Siparişler: -%42.13
• İthalat: -%30,02
• Ürün/Teknoloji Geliştirme: -%25.79

Sektör cirosu 2001 yılından itibaren 2009 ve 2015 yılı hariç yükselişini sürdürmüş 2016 itibariyle hızını artırmış ve nitekim 2019 yılında büyük bir sıçrama yapmıştır. 2020 yılında yaşanan %18,63’lük düşüş sektörün uzun yıllardır yaşadığı en büyük düşüş olarak kayda geçmiştir. Ancak yıl bazında bakıldığında 2018 yılı verilerine gerilendiği görülmektedir. SASAD tarafından paylaşılan raporda gerilemedeki en büyük etken olarak COVID-19 salgını verilmiştir.

Silah ve Mühimmat satışlarına dair ciro verisi diğer sektörün geneli gibi önemli bir düşüş ile 2018 verilerinin dahi gerisinde. 2016 yılında Fırat Kalkanı Harekatı ile Türkiye’nin mühimmat üretimindeki eksiklikleri daha ciddi biçimde gündeme gelmiş ve bu alanda ürün gamında önemli bir genişleme yaşanmıştı. Ancak halen Türkiye’nin bu alanda iç ihtiyaçları için dahi alması gereken önemli bir mesafe bulunmaktadır. Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu – MKEK’in statüsü değiştirilerek kamuya bağlı özel şirket olması ile birlikte ihracat alanındaki faaliyetlerini artırması beklenmektedir. Dolayısı ile silah ve mühimmat alanındaki cironun önümüzdeki dönemde artması beklenmektedir.

Birleşmiş Milletler (BM) Konvansiyonel Silah Kaydı – UNROCA’nın açıkladığı veriler neticesinde Türkiye’nin 2020 yılında 9 farklı ülkeye 279 zırhlı araç teslim ettiği bilgisi Defence Turk tarafından paylaşılmıştı. Geçtiğimiz yıllarda Umman ve Malezya’ya FNSS PARS 8×8 satışı, BAE’ye ARMA 8×8’in türevi olan Rabdan satışı gibi önemli satış başarıları ihracat rakamlarını ve ciroyu önemli ölçüde artırmıştır. Bu satışlara yönelik teslimatların önemli ölçüde tamamlanması ile ciro verileri tekrar düşüşe geçmiş olup 2020 yılında bir önceki yıla göre %27,10 düşüş yaşanmıştır. Katmerciler’in Afrikaya’ya yönelik önemli atılımları, FNSS’in pasifik bölgesinde devam eden faaliyetleri ve Kuzey Afrika’da Türk savunma ürünlerine artan ilgi neticesinde önümüzdeki yıllarda düşüşün devam etmemesi beklenebilir.

Türkiye 2020 yılında 9 ülkeye 279 zırhlı araç sattı

Deniz araçlarına yönelik küçük bot ve ilgili araçların üretim, iç alım ve ihracat faaliyetleri devam ederken iç alımda korvet, fırkaten veya daha büyük tonajlı platform üretimi ambargolar nedeniyle aksamaktadır. Özellikle ihracatta Türk şirketlerinin yine bot, hücumbot gibi platformların pazarlamasındaki varlığı devam ederken büyük platformların satışlarında istenen ivme henüz yakalanamamıştır. Ancak sözleşmesi imzalanan Ukrayna, Pakistan, Hindistan ve Katar’a yönelik büyük sözleşmeler tabloda önemli iyileştirmeler sunabilir.

Askeri havacılık alanında süren yükseliş diğer alanlara göre görece daha düşük bir düşüşe uğradı. COVID-19 salgınının özellikle sivil havacılığı derinden etkilemesi neticesinde askeri havacılığın düşüşün sürmemesi üreticiler için büyük öneme sahip. Bu açıdan havacılık sektöründe çalışan firmalar için önemli tedbirler düşünülmesi gerekmektedir.

Uzun süredir 140-160 bin dolar bandında devam eden kişi başı ciro 2020 yılında çok büyük bir düşüş yaşayarak 114,1 bin dolara gerilemiştir. Bu gerileme kişi başı yurtdışı cironun da çok büyük ölçüde gerilemesinde neden olmuştur.

Raporda istihdam ile ilgili “salgının olumsuz etkilerine rağmen sektör istihdamda önceki yıl seviyesinin biraz üzerinde (2019’da 73.771 olan istihdam 77.566 seviyesine) 5,14% artışla kapatmıştır.” bilgisi verilmiştir. Üst kısımda paylaşılan kişi başı ciro verilerindeki düşüşün önemli bir payı da cironun düşmesi dışında istihdamın düşüşe rağmen artmasıdır. İstihdamın artması ümit verici olsa da bu alanda ciro düşüşün giderilememesi durumunda bu durumun devam etmeyeceği açıktır.

2018 yılında 1,81 milyar dolar olan sivil havacılık cirosu önemli bir değişikliğe uğramayarak 2019 yılında da 1,836 milyar dolar olarak gerçekleşmişti. COVID-19 pandemisinden en çok etkilenen sivil havacılık sektörünün cirosu 2020 yılında bir önceki yıla göre %27,88 düşüşle 1,32 milyar dolara gerilemiştir.

Deniz, Kara, sivil ve askeri havacılığın önemli düşüşüne oranla güvenlik alnında önemli bir artış yaşanmıştır. Diğer düşüşlere oranla cüzi bir yükseliş olsa da Bakım, Onarım ve Yenileme (MRO) alanında da artış yaşanmıştır. Sektördeki en büyük düşüş işe beklenen bir gelişme olarak %27,88 ile sivil havacılık alanında yaşanmıştır.

Değerlendirmeler

SASAD tarafından paylaşılan bilgilerde sektör cirosundaki %18,64 gibi önemli küçülmeye sebep olarak COVID-19 pandemisi gösterilmiştir. Ana neden olarak COVID-19’un gösterilmesi normal karşılanabilirken tek etken bu değildir. Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü – SIPRI verilerine göre 2020’de dünya askeri harcamaları 2019’a göre reel olarak yüzde 2,6 büyüyerek 1,98 trilyon dolar seviyesine ulaşmıştır. Dolayısı ile savunma harcamaları küresel bazda artmıştır. NATO tarafından paylaşılan verilerde de NATO ülkelerinin savunma harcamalarının ve savunma harcamalarındaki ekipman alımı payının arttığı bilgisi yer almıştır. Ayrıca Türkiye’nin savunma bütçesinin Türk Lirası bazında artmasına rağmen ABD Doları bazında küçüldüğü gözden kaçmamalıdır. Dolayısıyla öznel bir değerlendirme olarak Türkiye’nin yaşadığı ekonomik sıkıntılar ve siyasi ambargolar da ciro küçülmesinde oranı bilinmeyen bir paya sahiptir.

Önceki yıllarda olduğu gibi 2020 yılında da ithalat ve ihracatın payı eş eksenli olarak devam etmiştir. Sektördeki ithal ara mamul, alt sistem ve/veya ham madde kullanımı halen istenen seviyeye gelmemiş ve grafikteki paralellik korunmuştur.

Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından açıklanan verilere göre “Türk savunma ve havacılık sanayiinin ihracatı 2020 yılı 1 Ocak-31 Aralık döneminde, önceki yılın aynı dönemine göre %16,8  artarak 2 milyar 279 milyon 27 bin dolar” oldu. SASAD tarafından paylaşılan ihracat verisi ise 2 milyar 265 milyon 829 bin dolar. 2019 verilerinde TİM’in açıkladığı sayı SASAD’ın açıkladığı sayıdan %11,97 daha yüksekti. 2020 yılında ise TİM tarafından açıklanan sayı SASAD’ın tarafından açıklanan sayıdan %0,69 daha yüksek. Böylede 2020 yılında iki kurumun açıkladığı veriler daha uyumlu.

SASAD tarafından paylaşılan bilgilerde raporun hazırlanması için geçtiğimiz yıl 76 firma/kurum tarafından katılım sağlandığı bu yıl ise sayının 85’e çıktığı paylaşılmıştır. Bu durum raporun doğruluğunu artırmaktadır.

SASAD tarafından alınan siparişlerde en yüksek payı Sivil Havacılık ve Kara Platformları/Sistemlerinin oluşturduğu belirtilmiştir. İlgili bölümde en dikkat çekici kısım ise şu şekildedir:

“Ciro ile karşılaştırıldığında sektör oyuncularının önünde yaklaşık 1 yılın altında bir iş potansiyeli olduğu görülmekte olup yeni sipariş almaya yoğunlaşılmasının şart olduğu ve özellikle yurtdışı pazarların geliştirilmesine ilişkin önlemlerin alınması gereğini önümüze koymaktadır.”

Bu durum sektörün geleceği için kritik bir noktayı işaret etmektedir. Sektörün varlığını devam ettirebilmesi mevcut istihdam ağının kaybedilmemesi için şirketlerin acilen yeni iş olanaklarını değerlendirmeye almaları gerekmektedir. Türkiye’nin savunma harcamalarında önemli bir artış olmadığı gözetildiğinde bu açığın kapanması için ihracat yolunun önemi görülmektedir.

İthalata bakıldığında ise özellikle sivil ve askeri havacılık alanlarında ithalatın çok büyük bir kısmı ABD’den yapılmıştır. 624 milyon dolarlık askeri havacılık ithalatının %67,94’ü tek başına ABD’den gerçekleştirilmiştir. Avrupa ülkeleri ise askeri havacılık ithalatında %20 oranında paya sahiptir. Askeri havacılık alanında Türkiye’ye en çok ambargo uygulayan Avrupa ülkelerinin ve ABD’nin payının bu kadar yüksek olması Türkiye için ambargo anlamında halen büyük riskler olduğunun önemli bir kanıtıdır. Kara araçlarına bakıldığında ise 451 milyon dolarlık ithalatta Avrupa ülkelerinin payının %63,63 gibi ezici bir konumda olduğu görülmektedir. Türkiye’nin 2,16 milyar dolarlık ithalatında Avrupa’nın %45, ABD’nin %45 ve diğer ülkelerin %10 payı bulunmaktadır.

2020 yılında ürün ve teknoloji geliştirmeye (ÜGTG) ayrılan bütçe %25,79 oranında azalarak ~1,24 milyar dolara gerilemiş olup bunun %14’ü yani 174 milyon doları teknoloji geliştirmeye ayrılmıştır. 2019 yılında ÜGTG toplam ~1,67 milyar dolara ulaşmıştı. 2019’da ÜGTG içindeki teknoloji geliştirme oranı %15 ile 249 milyon dolar seviyesindeydi. Bu azalış sektörün geleceğe açılan kapısı açısından en önemli kayıplardan birini teşkil ediyor.

Ayrıca COVID-19 etkisinin sözleşmesi imzalanmış projelerden daha çok potansiyel yeni siparişleri etkileyeceği düşünüldüğünde uzun vadeli risklerin daha büyük olabileceği değerlendirilebilir. Ancak raporda sektör yöneticilerinin %78,9’unun  2 yıllık periyotta sektörde gelişme ve büyüme bekledi bilgisi yer alıyor. Büyüme bekleyenlerin %43’ü ise %15’in üzerinde büyüme bekliyor.

Fatih Mehmet

Defence Turk Genel Yayın Yönetmeni. Kocaeli Üniversitesi Bilgisayar Programcılığı mezunu ve amatör fotoğrafçı. Teknoloji, otomotiv ve uluslararası ilişkiler meraklısı. Savunma sanayii araştırmacısı.