NATO Ülkelerinin Savunma Harcamaları (2014-2021) ve Değerlendirmeler

Bu sayfadaki veriler “Defence Expenditure of NATO Countries (2014-2021)” raporundan alınmıştır.

NATO, müttefiklerinin savunma harcamaları ile ilgili verilerini düzenli olarak belli aralıklar ile toplayarak ve bu verileri çeşitli grafikler ile birlikte sunmaktadır. Her müttefikin savunma bakanlığında kabul edilen tanımına göre mevcut ve tahmini veriler raporda yer alır. Raporda yer alan değerler hükumetlerin ülkenin silahlı kuvvetlerinin, müttefik ve ittifak ihtiyaçlarını karşılamak için mali yıl boyunca yaptığı ve yapacağı ödemeleri temsil etmektedir.

Savunma harcamaları birincil olarak ülkelerin silahlı kuvvetlerini içerse de ülkelerin savunma bakanlıklarına bağlı uzay, siber, sahil güvenlik, askeri sağlık ve lojistik gibi müşterek teşkilatların bütçelerini de içermektedir. Bu bütçelerin içerisinde müttefiklerin iç işleri bakanlıklarına bağlı jandarma, ulusal güvenlik, sahil güvenlik gibi birimlerin bütçeleri de yer alabilir. Bu gibi durumlarda, harcamalar sadece askeri taktik konusunda eğitilmiş, askeri teçhizat ile donanmış kuvvetler oranında dahil edilir.

Askeri dairelerin emekli asker ve sivil çalışanlarına doğrudan devlet tarafından yapılan emeklilik ödemeleri, bu ödemelerin savunma bakanlığının veya diğer bakanlıkların bütçesinden yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın verilere dahil edilir.

Araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) maliyetleri savunma harcamalarına dahildir. Ar-Ge maliyetleri ayrıca ekipman üretimine başarılı bir şekilde yol açmayan projeler için yapılan harcamaları da içermektedir.

NATO ortak altyapısına yapılan harcamalar, her bir Müttefikin toplam savunma harcamasına yalnızca o ülkenin net katkısı ölçüsünde dahil edilir. Savaş hasarı ödemeleri ve sivil savunma harcamalarının her ikisi de NATO’nun savunma harcamaları tanımının dışında tutulmuştur.

NATO, ortak para birimi olarak ABD dolarını (USD) kullanır. Her Müttefik için uygulanan döviz kuru, Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından yayınlanan ortalama yıllık oran olarak yer almaktadır.

Harcamaların yükselişi

ABD’nin yoğun ısrarı neticesinde NATO ülkeleri savunma harcamalarını GSYH’nin %2’sine yükseltmeyi kabul etmiş ve bütçeleri artırma yoluna gitmişti. Savunma harcamalarında 2015 yılından itibaren itibaren görülen yükseliş 2021 yılında da devam etmiştir. Savunma harcamalarındaki artış oranı geçtiğimiz yıl yayınlanan raporda 2020 yılı için %3,9 olarak paylaşılırken 2022 yılında yayınlanan bu sayı %4,8 ile güncellendi. 2021 yılında ise 2020 yılına göre %3.1 oranında artış yaşandı.

Türkiye’nin savunma harcamaları 2020 yılında GYSH’nın %1,86’sına kadar ulaşırken 2021 yılında döviz kurundaki yükseliş nedeni ile bu oran %1,60’a geriledi. Türkiye ile birlikte Kanada, Fransa, Almanya, Macaristan, İtalya, Litvanya, Letonya, Lüksemburg, Karadağ, Norveç, Romanya, Slovakya, Birleşik Krallık ve ABD’nin savunma harcamalarının GSYH’ya oranı azaldı. Azalma oranları ülkelere ciddi değişkenlik göstermektedir. Arnavutluk, Belçika, Hırvatistan, Çekya, Danimarka, Yunanistan, Kuzey Makedonya, Polonya, Portekiz, Slovenya ve İspanya’nın savunma harcamalarının GSYH’ya oranı artmıştır. Bu noktada bahse konu artış ve azalışların savunma harcamalarının GSYH’ya oranı olduğu ve total savunma harcamasını temsil etmediğinin altını çizmek gerekmektedir.

Tehlikenin artması bütçeleri artıracak

2020 yılında kadar NATO’nun savunma harcamalarını GSYH’nın %2’sine çıkartma tutumu kapsamında ülkeler bütçelerdeki artışlarını sürdürüyor ve hedefe ulaşma yönünde niyetlerini bildiriyordu. Ancak 2021 yılında pandeminin ekonomiler üzerindeki yoğun baskısı sonucunda oranlarda tekrar düşüşe geçildi. Bu noktada 2022 yılının Şubat ayında başlayan Ukrayna-Rusya Savaşı’nın 2022 yılındaki bütçelerde önemli ölçüde yükselişe neden olması beklenmektedir. ABD’nin zaten devasa bir savunma bütçesine sahip olması onu farklı bir noktaya konumlandırmaktadır. Devasa savunma fonları oluşturan ülkenin tek bir projedeki harcamaları dahi diğer ülkelerin savunma bütçelerinin yarısından fazlasını oluşturabilmektedir. Dolayısı ile ABD’nin incelenmesi diğer ülkelerden farklı olmaktadır.

Özellikle Fransa ve Almanya’nın NATO içerisindeki en büyük ekonomilerden olmasına rağmen savunma bütçeleri açısından %2’nin gerisinde kalması ABD’nin baskılarına maruz kalmasına neden olmaktadır. Almanya’nın Ukrayna-Rusya savaşının ardından açıkladığı 100 milyar dolarlık ek savunma fonu neticesinde özellikle 2022 yılında Almanya özelinde ciddi artış beklenmektedir.

NATO’nun üye ülkelerin savunma harcamalarını en az GSYH’nın yüzde ikisine getirme hedefinin yanında önemli bir kararı daha bulunmakta. NATO hedeflerinde ekipman harcamalarının toplam savunma bütçesinin en az %20’sini oluşturması hedeflenmektedir. Bu doğrultuda bakıldığında kapsamlı bir modernizasyon programı yürüten ve tekrar denizde daha güçlü bir varlık bulundurmak isteyen Birleşik Krallık’ın ekipman harcamalarına ayırdığı payın artması önemli bir gelişmedir. 

Fransa, İtalya ve Almanya’daki artışlar çok yüksek olmasa da İspanya ve özellikle Yunanistan’da gerçekleşen artışlar dikkat çekmektedir. Yunanistan’ın hem savunma harcamalarının tamamını artırması hem de ekipman alımına ayrılan payın neredeyse 4 katına çıkarılması Türkiye açısından tehlike arz etmektedir. Yunanistan’ın Rafale savaş uçağı alımı başta olmak üzere ordusunu modernize etmek için giriştiği program bütçe artışında başat rolü oynamaktadır. 

İtalyan savunma bütçesindeki yükseliş donanma ve hava kuvvetlerinde F-35 savaş uçağı için gerçekleştirilen modernizasyon, yeni fırkateyn, denizaltı ve açık deniz karakol gemisi projeleri ile kara kuvvetlerindeki taktik tekerlekli araç tedarikleri göz önüne alındığında olağan gözükmektedir.

İspanyol ordusu da benzer şekilde ordusu içinde kapsamlı modernizasyon programları yürütmektedir. Özellikle yeni nesil ağ merkezli ve müşterek muharebe ortamına hazırlanmak üzere başlatılan “Fuerza 35” Programı dikkat çekmektedir. Programda yeni nesil muharebe sahası ile ilgili tanımlanan tüm anahtar kelimeleri (veri işleme uygulamaları, yüksek bağlanabilirlik, robotik, kuantum ve sinir ağı teknolojileri, otonomi, yapay zeka, nanoteknoloji, aşırı hassas silah sistemleri, akıllı sistemler) bulmak mümkün.

Tabloda görülen en büyük değişiklik yine Yunanistan’da olmuştur. Harcamalardaki dağılımda personele ayrılan pay ciddi oranla azalmış ve ekipman harcamaları artmıştır. 2020 yılında bütçesinin %75,63’ünü personele ayıran Yunan savunma bütçesindeki personel payı düşse de bu oran ABD, Birleşik Krallık ve Türkiye’den fazladır. Türkiye her ne kadar ABD ve Birleşik Krallık gibi ordusunun tamamını profesyonel askerlerden oluşturmasa da bütçeden personele ayırdığı pay bu ülkelere göre daha fazladır. Bu hususta farklı nedenler vardır; Türkiye bu iki ülkeye göre çok daha düşük savunma bütçesine sahiptir. Ancak ordusu NATO’nun ikinci büyük ordusudur. Ayrıca profesyonel askerliğe geçiş çalışmaları devam etmektedir. Dolayısı ile Türkiye’nin personel giderleri bu iki ülkeye göre daha yüksektir.

NATO’nun 2020 yılında toplam 3 milyon 243 bin askeri personeli bulunurken 2020 yılında personel sayısı 3 milyon 282 bine yükselmiştir. ABD dışı NATO ülkelerinin toplam 1 milyon 930 bin askeri personeli bulunmaktadır. NATO’nun en büyük ikinci ordusu olan Türkiye ABD dışı NATO ülkelerinin askeri personel  gücünün %22,75’ini oluşturmaktadır.

Türkiye’deki döviz kuru hareketliliği devam ettiği için savunma harcamaları TL cinsinden artarken dolar bazında düşüşe devam etmektedir. Bu husus Afrika ve Asya’da varlık bulunduran NATO misyonları için Avrupa’da dönemsel olarak görev alan Suriye ve Irak’ta büyük askeri varlıklar bulunduran ve aktif çatışma tehlikesi üst düzey olan Türk Silahlı Kuvvetleri için maalesef oldukça risklidir.

Halihazırda önemli yerli sistemler ile TSK güçlenmeye devam etse de bazı ana teçhizat kalemlerinde büyük modernizasyon ihtiyaçları bulunmaktadır. İHA’lar ile güçlendirilen Türk Hava Kuvvetleri’nin muharip jet filosu hızlı yaşlanmaya devam etmektedir. Bölgesindeki en aktif hava kuvvetine sahip olan Türkiye Mısır, Yunanistan ve İsrail gibi ülkelerin temin ettiği yeni nesil savaş uçakları ile birlikte daha fazla tehdit altındadır. Türk Hava Kuvvetleri sahip olduğu diğer imkanlar ile (geniş güdümlü mühimmat kapasitesi, yüksek harbe hazırlık ve eğitim seviyesi, Barış Kartalı HEİK vd.) bu tehditlere karşı caydırıcılığını sürdürse de konu ciddiyetini korumaktadır.

Kara Kuvvetleri Komutanlığı Silah Taşıyıcı Araç- STA gibi projeler ile desteklenmeye devam etse de Ordunun bel kemiği ACV-15 olarak nitelendirilen 1990’lı yıllardan kalan zırhlı muharebe araçlarından / personel taşıyıcılardan (ZMA/ZPT) oluşmaktadır. Suriye’ye gerçekleştirilen harekatlarda ACV-15’lerin yetersiz kaldığı görülmüş bunun üzerine modernizasyon çalışmaları başlatılmıştır. Ancak bu faaliyetler yeterli olmadığı için yeni ZPT/ZMA ihtiyacı devam etmektedir. Yeni Nesil Hafif Zırhlı Araçlar projesi ile bu ihtiyaçların giderilmesi beklenmektedir.

Deniz Kuvvetleri Komutanlığı bünyesinde ise İstif sınıfı fırkateynlere yönelik çalışmalar devam ederken TF-2000 hava savunma harbi muhribinin inşasına başlanması planlanmaktadır. Anadolu amfibi çıkarma gemisi teslimata hazırlanırken halen bu gemi üzerindeki uçar unsurların temini tamamlanmamıştır. Halihazırdaki filoya zor yetişen 24 adetlik S-70B SeaHawk filosunun genişletilmesi veya yeni bir platform ile desteklenmesi gerekmektedir. Ayrıca Türkiye’nin en yüksek siyasi erki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açık biçimde uçak gemisi inşa niyeti olduğu açıklanmıştır.

Türk Silahlı Kuvvetleri’nin tüm bu kapsamlı ihtiyaçları düşünüldüğünde savunma bütçesindeki erime devam etmesi halinde yıllardır birçok projede görülen aksamalar bütçesel nedenler oluşmaya başlayacak ve bu durum caydırıcılık açısından problemler oluşturacaktır.

NATO’nun toplam savunma harcaması 2016 yılından bugüne artmaya devam etmektedir. NATO’nun savunma bütçesi arasındaki en büyük pay ABD’nindir. ABD’nin payı artmaya devam ederken ABD harici NATO bölgesi Avrupa ve Kanada özelinde de artış söz konusundadır. NATO Avrupa ve Kanada’nın toplam savunma harcaması 2016 yılında 255 milyar dolar seviyesindeyken yıllar içerisindeki ~110 milyar dolarlık artış ile 2021 yılında 364 milyar dolara ulaşmıştır. Ukrayna-Rusya savaşı neticesinde Avrupa bölgesindeki savunma harcamalarının daha fazla artması beklenmektedir. Nitekim sadece Rusya tehdidinin hissedilmesi dışında Birleşik Krallık’ın NLAW envanterinin %60’ından fazlasını Ukrayna’ya göndermesi veya Slovakya’nın envanterindeki S-300 hava savunma sistemini gönderip yerine (ABD fonu ile)  Patriot alması gibi Ukrayna’ya doğrudan envanterden ürün gönderilmesi sebepleri ile çeşitli ülkelerin yüksek miktarda silah siparişi vermesi beklenmektedir.

NATO’nun toplam askeri personel sayısında büyük bir değişiklik görülmemektedir. Çeşitli dönemlerde ülkelerin ordularında irili ufaklı değişiklikler görülmek ile birlikte yine Ukrayna – Rusya savaşı nedeni ile Doğu Avrupa’daki personel sayısında artışa gidilmesi beklenebilir.

İlginizi Çekebilir:

NATO Ülkelerinin Savunma Harcamaları (2013-2020) ve Değerlendirmeler

NATO’nun 2020 Raporu; 2030 Planı, Baltık, Karadeniz ve Değerlendirmeler

Fatih Mehmet

Defence Turk Genel Yayın Yönetmeni. Kocaeli Üniversitesi Bilgisayar Programcılığı mezunu ve amatör fotoğrafçı. Teknoloji, otomotiv ve uluslararası ilişkiler meraklısı. Savunma sanayii araştırmacısı.