Türk Uzay Sanayii IDEF 2021’de Gövde Gösterisi Yaptı

15’incisi düzenlenen uluslararası savunma sanayii fuarı IDEF 2021, 17-20 Ağustos tarihleri arasında TÜYAP Fuar ve Kongre Merkezi’nde gerçekleştirildi. Fuarda Türk uzay sanayiine yönelik çalışmalarıyla da tanınan kurum ve firmalar yer alıyordu.

IDEF 2021 özelinde irdelenen Türkiye’nin uydu çalışmalarını; İMECE Uydu ve Uydu Alt Sistemleri Geliştirme Projesi, TURKSAT 6A Haberleşme Uydusu Projesi ve STM, ASELSAN başlıkları altında bu içerikten, TUSAŞ’ın yaptığı çalışmaları da Defence Turk Derginin IDEF’21 ÖZEL 6. Sayısında yer alan “TUSAŞ: Türk Uzay Sanayiinin Yörüngesinde Yükseliyor” başlıklı çalışmadan okuyabilirsiniz.

Türk Uzay Sanayii kapsamında; IDEF 2021 özelinde ROKETSAN’ın uzaya erişim çalışmalarına yönelik hazırlanan “ROKETSAN Mikro Uydu Fırlatma Sistemi” başlıklı yazıyı Defence Turk Dergisinin IDEF’21 ÖZEL 6. Sayısında okuyabilirsiniz.

İlave olarak bu çalışma için gerekli bilgi üretme sürecinde, Savunma Sanayii Güvenlik Yönetmeliği’ne tabi projeler hakkında yeterli kaynak sağlanamamış, bu yönetmeliğe tabi olmayan projelerde ise bazı kurum(lar) ve şirket(ler) bilgi vermemeyi tercih etmiştir. Bilgi üretiminin sağlıksız ilerlemesine sebep olan bu durumların çalışmada olasılık bildiren ifadelerin sıklıkla yer almasına sebep olduğunu belirtmek gerek. Çalışmada yer alan bilgilerin önemli bir kısmı öncelikli olarak açık kaynak yazılı belgelerden, sonrasında IDEF 2021’de ilgili görevlilerden ve ayriyeten 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında elde edilmiştir.

Uluslararası Savunma Sanayii Fuarı IDEF 2021

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı himayesinde, MSB ev sahipliğinde ve TSKGV yönetim ve sorumluluğunda gerçekleşen fuarda; Türk uzay sanayiine yönelik katkılarıyla bilinen TÜBİTAK UZAY, TUSAŞ, ROKETSAN, TÜRKSAT ve CTECH yer alıyordu.

9 Şubat 2021’de duyurulan Milli Uzay Programı’nda koordine edici kurum olarak tanınan Türkiye Uzay Ajansı’nın (TUA) ve SSB iştiraki olarak 2017’de kurulan Delta V Uzay Teknolojileri A.Ş.’nin IDEF 2021’de yer almaması projeler ve çalışmalarla ilgili bilgi alınamaması adına olumsuz bir gelişmeydi.

İlave olarak IDEF 2017’de Türkiye’nin uzay ürün envanterine katkı sağlamaya yönelik çalışmalarını sunan STM’nin ve Ocak 2021’de yörüngeye gönderilen ASELSAT ana yüklenicisi ASELSAN’ın IDEF 2021’de stantlarında uzay ürünlerine ve uydulara yer vermemesi kamuoyuna bilgi aktarımı adına olumsuz bir gelişmeydi.

İMECE Uydu ve Uydu Alt sistemleri Geliştirme Projesi

2013 yılında T.C. Kalkınma Bakanlığı tarafından desteklenen yer gözlem uydusu İMECE Uydu Sistemleri Alt yapı Projesi kapsamında, geliştirilmesi hedeflenen ve yüksek çözünürlüklü görüntüleme uydularında kullanılmasıyla birlikte tarihçe kazandırılıp ekonomik değere dönüştürülmesi hedeflenen ürünler, Tübitak 2015 yılı faaliyet raporunda şöyle listeleniyor:

• Hiperspektral uydu kamerası
• Metre altı çözünürlüklü elektro optik uydu kamerası
• Haberleşme sistemi
• Yıldız izler
• Güneş algılayıcı
• Tepki tekeri
• Yeni nesil uçuş bilgisayarı
• MSB Ar-Ge ve Teknoloji Daire Başkanlığı koordinasyonunda, Kalkınma Bakanlığı teşvikiyle MİYEG (Milli Yer İstasyonu Geliştirme) Projesi

Tübitak 2016 yılı faaliyet raporuna bakıldığında, Tübitak Mam Malzeme Enstitüsü tarafından uzay kalifiye güneş paneli geliştirileceği bilgisi de yer alıyor.

2017

Uzay kalifiye güneş paneli geliştirme projesi kapsamında, Tübitak Mam Malzeme Enstitüsü Fotovoltaik Teknolojiler Merkezi binasına güneş paneli üretim ve test sistemleri kurulumunun yapılacağı ve ISO 7 sınıfı Temiz Oda kurulacağı, Tübitak 2017 yılı faaliyet raporunda yer alıyor. Yine 2017 yılında, Tübitak 1007 Programı kapsamında İMECE Uydu Projesi destekleniyor.

2018

2018 yılına gelindiğinde, geliştirilecek elektro-optik uydu kamerası alt sistemi kapsamında tedarik edilecek odak düzlem ekipmanı için sözleşme imzalandığı ve kritik tasarım gözden geçirme aşamasının tamamlanmasıyla optik mühendislik model ile hizalama çalışmalarına başlanıldığı bilgisi aktarılıyor. 2018 yılı içerisinde mekanik ve ısıl analiz doğrulamaların yapıldığı IYYM (Isıl Yapısal Yeterlilik Modeli) ve güç tasarımı ve veri dağıtımının elektriksel olarak doğrulandığı EM (Elektriksel Model) tasarım, tedarik ve üretim çalışmaları devam edildiği biliniyor. Kritik tasarım aşamasının tamamlanması ise 2019 hedefi olarak Tübitak Uzay 2018 Faaliyet Raporunda yer alıyor.

2018 yılının bir diğer gelişmesi de, S ve X bantta haberleşme için yer kesimini kapsayan MİYEG Projesine ait. Cassegrain tipi, 10 adet yaprak ve orta göbekten oluşan HUB’ı 7.3 metre çapında reflektör anteni PROFEN Ar-Ge Merkezi tarafından tasarlandığı ve İstanbul’daki atölyede fabrika kabul testleri (FKT) için hazırlığa başlandığı belirtiliyor.[1]

MİYEG FKT için, Anten Hareket Sistemi’nin test planları ve çeşitli test prosedürleri FKT öncesi PROFEN firması ile TÜBİTAK UZAY arasında görüşüldüğü aktarılıyor. Aynı zamanda MİYEG sistem odası oluşturmak için hazırlıklara başlanıyor ve 2 Rack ünitesi satın alınıyor. Satın alınan Rack’lara;

• S-Bant Down Converter
• S-Bant Up Converter
• RF Multiplexer
• Spektrum Analizör
• KVM Switch
• Ethernet Switch
• Zaman Sunucusu
• Frekans Dağıtıcı
• 16×16 Matris Anahtarlayıcı

bileşenlerinin de satın alındığı ve entegrasyonların tamamlandığı ifade ediliyor. Yer istasyonu için gerekli Hava Durumu İstasyonu, IP Kamera ve Eğimölçer’de satın alınıyor. Nitekim Nisan 2019’da Fabrika Kabul Testleri Mayıs-Haziran aylarında yapılması planlanan MİYEG’in anten sisteminin test kurulumu İstanbul-İkitelli’de tamamlanıyor.[2]

Devam eden 2019 yılı içerisinde, İMECE Uydu Projesi’nin EM entegrasyon ve test faaliyetleri koordinasyonunun gerçekleştiği ve testlerin proje takvimine uygun şekilde başladığı raporda ifade ediliyor. IYYM Test ve Entegrasyon Faaliyetlerinin Mart-Kasım 2019 tarihleri arasında USET Merkezinde gerçekleştirilmesi planlanmış fakat TUSAŞ tarafından verilen teklifin proje bütçe planından farklı olması sebebiyle gerekli faaliyetlere Ocak 2020’de başlandığı faaliyet raporlarından edinilen bir bilgi. Bu nedenle 2018’de 2019 için hedef koyulan “kritik tasarım aşamasının tamamlanması”, Aralık 2019’dan Haziran 2020’ye öteleniyor.[3]

Devamında %80’i tamamlandığı aktarılan MİYEG Projesi’nin İMECE Uydu Projesi takvimine uyumlandırma çalışmasından dolayı, MİYEG Proje takviminin de 1.5 yıl ileriye ötelendiği söyleniyor.[4]

2020

2020 yılı Tübitak Faaliyet Raporu’nda yer alan gelişmelerden ilk göze çarpan gelişme, Tübitak Rute’nin üstlendiği “İMECE Uydusu için Lityum İyon Batarya Geliştirilmesi Projesi” oluyor. Dikkat çekmesini sebebiyse önceki yıllara ait faaliyet raporlarına ve basın organlarına yansımamış olması.

Proje kapsamında deneysel bir batarya Tübitak Rute tarafından geliştirilecek ve ana batarya tedarik edilecek. Tübitak Rute tarafından batarya yönetim sistemi ve batarya paketi tasarımının yapıldığı, simülasyonlarla desteklenerek batarya gereksinimlerinde yer alan sıcaklık limit değerlerinde kalınması sağlandığı aktarılıyor. Raporda, prizmatik pil kapağı tasarımı ve çalışmalarının devam ettiği ifade edilirken kese tipi deneme üretimlerinin ve testlerinin gerçekleştiği de belirtiliyor. İMECE Uydusunun ana sisteminde kullanılacak tarihçeli bataryanın yeterlilik modeli (YM) kabulünün de 2020 yılı içinde gerçekleştiği raporda yer alıyor. Ekim 2021 itibariyle Tübitak Rute tarafından geliştirilmesi planlanan bataryaya ait, Tübitak faaliyet raporları haricinde kamuoyuna yansıyan bilgi bulunmuyor.

2020 itibariyle, Tübitak Mam’da alçak ve yüksek irtifa uydular için güneş paneli üretim prototipi hazırlanıyor ve kalifikasyon testleri tamamlanıyor. Prototip modelin ardından ısıl yapısal modelin hazırlandığı ve testlerin tamamlandığı aktarılıyor. İMECE’de deneysel olarak kullanılması planlanan panelin uçuşa denk modeli olan Yeterlilik Modelinin testleri de aynı yıl içinde gerçekleştiriliyor ve kalifikasyon testleri için ana yüklenici Tübitak Uzay’la koordinasyon sağlanıyor.

Panellerde kullanılacak güneş hücrelerinin Gazi Üniversitesi Fotonik Uygulama ve Araştırma Merkezinde geliştirileceği bilgisi aktarılmıştı. Fakat alınan bilgilere göre, İMECE’de yer alacak deneysel panelin güneş hücreleri Gazi Üniversitesi’nden tedarik edilmedi. Deneysel panelde yurt dışı tedariki hücreler kullanılırken, Gazi Üniversitesi ile Tübitak Mam ve Uzay arasında çalışmalara devam edileceği söylendi.

Tübitak Mam’da bu süreçte ilave olarak 1U ve 3U’luk küp uydularda kullanılmak üzere güneş paneli üretilmiş ve yer seviyesi kalifikasyon testleri gerçekleşmiş oldu.

İMECE Uydusunun IYYM montaj, entegrasyon ve test faaliyetlerinin TUSAŞ’ın işlettiği USET’te (Uzay Sistemleri Test ve Entegrasyon Merkezi) tamamlandığı ve uydunun Masaüstü Modeli olarak adlandırılan, elektronik ekipman ara yüzlerinin ve kablajlarının test edildiği model doğrulamasının ardından Elektriksel Modelin montaj, entegrasyon ve test faaliyetlerine geçişin başladığı aktarılıyor.

İMECE Uydusunda standart modellere ilave olarak anten yerleşimini, telemetri verilerinin aktarımını (yer istasyonu-uydu, uydu-yer istasyonu), simülasyonunu, yönlendirilmesini / izlenmesini ve link bütçesinin değerlendirmesini kapsayan RF Test Modeli de uygulanıyor. Testlerin ardından geliştirilen haberleşme ekipmanlarının Yeterlilik Modeli üretimleri ve testleri tamamlanıyor ve nihai model olan Uçuş Modeli için S ve X Bant haberleşme ekipmanlarının üretimine başlanıyor.

Eş zamanlı olarak 0.70 m PAN çözünürlüğe sahip olacak Yüksek Çözünürlüklü Uydu Kamerası Optik Mühendislik Modeli hizalama çalışmaları da tamamlanıyor ve test görüntüleri alınarak, kameranın işlevselliği doğrulanmış oluyor.

2019’da %80’i tamamlanmış olan MİYEG Projesinin reflektör anten sisteminin Yerinde Kabul Testlerinin hazırlık aşamasında, anten hareket sisteminin dişlileri kırılmış ve performans düşüklüğü ile yapılması gereken testler tamamlanamıyor. Bu nedenle sistemin ve testlerin tamamlanması için PROFEN firması ile yeni bir anlaşma imzalamak adına çalışmalara başlandığı ifade ediliyor.

Proje kapsamında, 1 adet orta hızlı modem prototipi ve üretimi, yer istasyonu ekipmanlarının monitör ve kontrollerini sağlayan yer istasyonu kontrol yazılımları tamamlanmış olup kabul testleri başarıyla sonuçlanıyor.

Yer istasyonu yazılımları ve uydudan gelecek görüntülerin anlamlı bir hale gelmesi için gerekli Veri Kıymetlendirme Yazılımının sistem seviyesi kabul testleri de 2020’de gerçekleşiyor. Paralel olarak tedarik edilecek uzay tarihçeli ekipmanların uçuş modeli kabul faaliyetlerinin de tamamlandığı aktarılıyor fakat hangi ekipmanların tedarik edildiğine dair bir bilgi bulunmuyor. Son olarak 2020 raporuna döndüğümüzde, İMECE Uydu Projesinin 2021 yılı içerisinde Uçuş Modeli üretimleri tamamlanarak entegrasyon faaliyetlerinin tamamlanacağı ifade ediliyor.

2021

Tübitak 2020 faaliyet raporuna göre, 2021’de uçuş modelinin tamamlanması planlanan İMECE Uydusunun kamuoyuna yansıyan Nisan 2021 tarihli son gelişmesi, uçuş modeli üretiminin devam ettiği yönünde.[5] İMECE Uydu Sistemleri Altyapı Geliştirme Projesinin çıktısı olarak İMECE Uydusu Projesinde kullanılacağı bilinen deneysel ekipmanlardan güneş paneline yönelik yer kabul testlerinin gerçekleştiği ve Tübitak Uzay’a teslim edildiği de kamuoyuna yansımıştı.[6] 2022’de uzaya gönderilmesi planlanan İMECE’nin Li-ion pile ilave güç kaynağı olan güneş panellerinin tasarım, üretim ve testleri Tübitak Mam Malzeme Enstitüsü’nde gerçekleşti. Yer gözlem uydusu İMECE, 2 açılır panel, 2 sabit panel ve 1 deneysel olmak üzere 5 panel içeren ana panel setine sahip.

Deneysel güneş panelinde kullanılacak güneş hücrelerinin Gazi Üniversitesi Fotonik Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin geliştirileceği ve devamında radyasyon testlerinin ODTÜ İVMER’de gerçekleştirileceği bilgisi edinilmişti. Fakat deneysel güneş panelinin Tübitak Uzay’a teslim edilmesiyle birlikte öğrenildiği üzere, Gazi Üniversitesi tarafından geliştirilecek güneş hücrelerinin teknik aksaklıklardan dolayısıyla proje takvimine yetişemediği, haliyle testler için ODTÜ İVMER’in kullanılmadığı ve güneş hücreleri yurt dışı tedarik ile ediliyor. Gazi Üniversitesi’nin üzerinde çalıştığı güneş hücrelerinin devam eden projelerde yer alacağına / almayacağına dair bir açıklama ise henüz bulunmuyor.

Ekim 2021 itibariyle, deneysel olarak kullanılması planlanan Li-ion bataryaya yönelik duyurulmuş bir gelişme bulunmuyor. İMECE Uydu Sistemleri Altyapı Geliştirme Projesi kapsamında yer alan hiperspektral kameranın geliştirilmesine, dahası projelendirildiğine dair bir bilgi edinilemedi.

Fakat yine Tübitak Uzay bünyesinde alt sistem projesi olarak yer alan GAP Bölgesinde Hassas Tarım ve Sürdürülebilirlik Uygulamalarının Yaygınlaştırılması Projesi kapsamında; İHA ve uydu görüntülerinin kullanımıyla değişken oranlı gübreleme uygulamaları, anomali tespiti, ürün deseni haritalama, yabancı ot tespiti vs. gibi alanlara yönelik çalışmalar yapıldığı biliniyor. Burada görüntülerin bir kısmı Göktürk-2 ile bir kısmı da hiperspektral kameraya sahip İHA(lar) ile alınıyor. Bu çalışmaların hiperspektral görüntülerin anlaşılması, kullanılması, hiperspektral imzanın oluşturulması adına deneyim elde ederek öğrenmek ve / veya altyapı kazandırmak amacıyla faydalı olduğunu söyleyebiliriz.

Bahsedilen GAP Projesinin uygulandığı pilot alanlarda, değişken oranlı gübreleme uygulamaları ile en yüksek maliyetli girdi olan gübre kullanımında %25’e kadar tasarruf sağlandığı ve çalışmaların GAP Hassas Tarım Füzyonu adı altında kullanılması için çaba gösterildiği açık kaynaklara yansıyan bilgiler arasında.

Özetle görece çok daha maliyetli ve bilimsel araştırma kaygısı bulunduran talepler doğrultusunda ilerlemesi mümkün görünen hiperspektral kamera gelişmeleri, -kamuoyuna yansıdığı kadarıyla- verinin işlenmesi ve çeşitli algoritmaların çalışması gibi altyapı kabiliyetlerinin edinildiği aşamada diyebiliriz.

2022 yılında alçak irtifa yörüngesine gönderilmesi beklenen İMECE Uydusunun hangi ülkeden, hangi firma ile anlaşılarak gönderileceği hakkında ise bir bilgi paylaşımı olmadı. Uydu göreve alındıktan sonra MSB’nin keşif ve istihbarat çalışmalarında kullanılacağı biliniyor fakat 0.70 m PAN ve 3.5 m MSI çözünürlükte görüntü alma kabiliyetlerinin bilimsel çalışmalarda, çeşitli afet risk planlama kademelerinde, Tarım ve Orman Bakanlığında vd. kullanıma yönelik bir talep olup olmadığı bilinmiyor.

Netice itibariyle; 2013’te mali olarak desteklendiği bilinen ve 2015’te çıktılarını görmeye başladığımız İMECE Projesi’nin daha önce duyurulan 2021 fırlatma hedefi 2022’ye ötelendi. Ötelemenin sebebi; tedarikçi firmalar, müşteri ve / veya finansman kurum(lar), deneysel ekipmanların geliştirilmesi, yer istasyonu çalışmaları, veya fırlatıcı ülke / firma kaynaklı vs. olabilir.

TÜRKSAT 6A Haberleşme Uydusu Projesi

TÜRKSAT 6A projesinde ise Tübitak Uzay, RASAT ve GÖKTÜRK-2 projelerinde kazanılan uzay alanındaki tecrübelerinden de faydalanarak, proje ortakları TUSAŞ, ASELSAN ve CTECH firmaları ile birlikte milli haberleşme uydu platformunu geliştirmekte.

15 Aralık 2014 tarihinde başlayan proje kapsamında geliştirilecek uydu, Türkiye’nin daha önceki haberleşme uydularından farklı olarak milli imkanlar ile geliştirilen ilk haberleşme uydusu olma özelliğini taşıyacak.

Yakıt dahil, yaklaşık 4250 kg kütleye sahip olacak uydu, 42 derece doğu boylamında yer sabit yörüngeye yerleştirilecek. TÜRKSAT 6A Uydusu, Türkiye’nin yanı sıra Avrupa, Kuzey Afrika, Ortadoğu ve Asya kıtasının büyük bir bölümündeki son kullanıcılara hizmet edecektir. Proje kapsamında, uydu üzerinde kullanılacak yeni geliştirilen birçok alt sisteme uzay ve uydu tarihçesi kazandırılacak ve söz konusu alt sistemler, milli haberleşme uydularının alt yapısını oluşturacaktır. TÜRKSAT 6A, 16 aktif, 4 yedek Ku-Bant ve 2 aktif, 1 yedek X-Bant aktarıcıya sahip olacak.

Eylül 2021 itibarıyla edinilen bilgilere göre TÜRKSAT 6A Haberleşme Uydusu Projesi’nin -açık kaynaklara yansıdığı kadarıyla- genel görev sahaları aşağıdaki gibi:

TÜBİTAK UZAY;

• Uydu Yönetim Alt Sistemi (Uçuş bilgisayarı, tüm uçuş yazılımları ve ara yüz birimleri)
• Yörünge ve Yönelim Kontrol Alt Sistemi (Yönelim belirleme ve kontrol yazılımları ile tepki tekeri, güneş algılayıcı, yıldız izler)
• Mekanik ve elektriksel yer destek ekipmanları
• Uydu Simülatörü
• Elektrikli İtki Alt Sistemi (Motor ve kontrol birimleri)
• Güç Alt Sistemi (Güneş paneli ve pil hariç güç düzenleme, dağıtım ve piro sürücü birimleri)
• Yer Kesimi Yazılımları (Uydu kontrol, faydalı yük kontrol, yörünge kontrol gibi tüm yer kesimi yazılımları)
• Uydu Veri Kotarma ve Komuta Kontrol Yazılımları ve uydu montaj, entegrasyon ve test faaliyetleri

TUSAŞ;

• Yapısal, Isıl ve Kimyasal İtki Alt Sistemleri
• Mekanik Yer Destek Ekipmanlarının Geliştirilmesi
• Kablaj tasarımı ve üretimi
• Uydu Veri Kotarma ve Komuta Kontrol Yazılımları ve uydu montaj, entegrasyon ve test faaliyetleri

ASELSAN;

• TUMSİS
• Ku-Bant Uydu Haberleşme Görev Yükü
• Faydalı Yük Ara yüz Birimi
• Ku-Bant Almaç Birimi

TUSAŞ iştiraki CTECH firmasının, TÜRKSAT 6A’da fırlatma sonrası yörüngeye yerleşim aşamasında uydu ile yer istasyonu arasındaki iletişimi sağlayarak yönelim konusunda haberleşmeyi sağlayacağı aktarıldı.  Firmanın Ku-Bant telemetri vericileri, telekomut alıcıları, yer sabit yörünge uydu antenleri ve dalga kılavuzu ekipmanları projede yer alması muhtemel bileşenlerden.

2016

Projenin 2. yılında gelinen aşamada; Görev Tanımı, Sistem Gereksinim Geliştirme ve Sistem Tasarım Tanımlama aşamaları tamamlanıyor. “Sistem Gereksinim Geliştirme” aşamasında üst seviye gereksinimler belirlenmesi ve ana planlama dokümanlarının yayınlanmasından sonra, geliştirilen gereksinimler alt sistem seviyesine getirilmiş ve üst seviye tasarım çalışmalarında kullanılıyor.

“Tasarım Tanımlama” aşamasında sistem/alt sistem seviyesi tasarım tanımlama, ara yüz kontrol ve teknik bütçe dokümanları yayınlanıyor. Devam eden “Ayrıntılı Tasarım-I” aşaması kapsamında ekipman seviyesi tasarım çalışmaları devam ederken sistem seviyesinde yerleşim faaliyetleri tamamlanıyor ve IYYM için ana hat alındığı ifade ediliyor.

2017

TÜRKSAT 6A’nın ön tasarım aşamasında gereksinimlerin sağlanmasına yönelik ön tasarım çözümü sunuluyor. Ekipman seviyesinde ısıl/yapısal modeller üretilmiş ve geliştirilen ekipmanların prototipleri kullanılarak elektriksel ara yüzlere ilişkin testler sürdürülüyor.

2018

2018’de projenin ana modellerinden biri olan Isıl Yapısal Yeterlilik Modeli (IYYM) ile yürütülen ısıl denge, sinüs titreşim ve akustik testler tamamlanıyor, sonuçları 13 Haziran 2018 ve 11 Ekim 2018 tarihlerinde yapılan toplantılar ve sonuç raporları ile KAMAG/MK’ya (KAMAG: Kamu Araştırmaları Destek Grubu, 1007 Programı) aktarılıyor. Mevcut takvime uygun olarak, Kritik Tasarım Gözden Geçirme (KKGG 2) toplantısı 26-30 Kasım 2018 tarihleri arasında gerçekleştiriliyor.

Toplantı çıktısı olarak TÜRKSAT 6A, MM ve UM tasarım, üretim ve doğrulama faaliyetlerinin gerçekleştirileceği belirtiliyor.

2019

Proje kapsamında Tübitak Uzay tarafından 15 farklı ekipmanın bu proje kapsamında tasarlanıp üretildiği Tübitak 2019 yılı faaliyet raporunda yer alan bir bilgi. Geliştirilen bu ekipmanlar arasında yer alan uydu yönetim birimi, güç dağıtım ve düzenleme birimleri ile ara yüz kontrol birimleri uyduda asli olarak görev yaparken diğer birimler tarihçeli ekipmanları yedekliyor.

2019 yılı içerisinde tüm ekipmanların “Yeterlilik Test Modeli” olarak adlandırılan doğrulama modellerinin üretimleri tamamlandığı ve testlerin büyük ölçüde bitirildiği ifade ediliyor.

Geliştirilen ekipmanların yeterlilik durumlarının topluca değerlendirmesini kapsayan gözden geçirme toplantısı; projenin geliştirme ve tedarik süreçlerinde yaşanan sorunlar, projenin çok ortaklı yapısından kaynaklı problemler ve döviz kurularında gerçekleşen artış dolayısıyla Şubat 2021’e öteleniyor.

2020

Faaliyet raporlarına baktığımızda, Tübitak Uzay tarafından geliştirilen ekipmanların tasarımlarının doğrulandığı Yeterlilik Test Modelleri kapsamındaki üretimler ve test faaliyetlerinin 2020 senesinde tamamlandığı aktarılıyor. Yine aynı raporda geliştirilen ekipmanların Mühendislik Modelleri (MM) üretim ve testleri tamamlanmış, sistem seviyesi entegrasyon faaliyetlerinin, faydalı yük ile platform birleştirme aşaması öncesindeki kısmın tamamlandığı ifade ediliyor. Fakat ilgili tarihte geliştirilen ekipman(lar)ın ne olduğu raporda veya farklı kaynaklarda yazmadığı için hangi ekipmanların geliştirildiğini bilmiyoruz.

2020 içerisinde, yörüngede görev yapacak olan Uçuş Modelinin (UM) üretim ve entegrasyonuna başlanılmış olup, faaliyetlerin Mühendislik Modeli entegrasyonu ile eşzamanlı olarak yürütüldüğü aktarılıyor. Tedarik edilen MM ve UM ekipmanları/bileşenleri için teslim alma faaliyetleri de bu süreçte tamamlanıyor.

Fakat proje takviminin güncellenmesi sonrasında pandemi kaynaklı iş gücü kayıpları ve Mühendislik Modeli ekipman üretimi ve testlerinde karşılaşılan sorunlar dolayısıyla ortaya çıkan gecikmeler, uydunun sistem seviyesi faaliyetler takvimini etkiliyor.

2021

Ekim 2021 itibariyle, T6A uydusunun Mühendislik Modeli entegrasyonunun USET’te Nisan 2021’de tamamlandığı ve uydunun sistem seviyesi çevresel test faaliyetlerine başlandığı bilgisi kamuoyuyla paylaşılıyor.

Uçuş modeli entegrasyon çalışmalarının da USET’te eş zamanlı olarak ilerlediği ifade edilmiş, yerli olarak geliştirilen 29 ekipmanın yeterlilik ve mühendislik modellerine ait üretim ve testlerin tamamlandığı söyleniyor.

Uydu Sistem Mühendisi Dr. Egemen İmre’nin 7 Eylül 2021’de Twitter hesabından paylaştığı grafik, Turksat 6A Uydusunun ilan edilen fırlatma tarihlerini ve sürecin ilerleyişini görmek açısından önemli.

Grafiğe göre, ilk fırlatma ilanı 2015’te 2019 için duyuruluyor. Tübitak Faaliyet Raporlarına baktığımızda ise, 2017 sonuna kadar çalışmaların genellikle ekipman seviyesinde ilerlediğini söylemek mümkün. 2018’e geldiğimizde yapılan açıklamalar, fırlatma için 2021’e işaret ediyor. T6A’nın Mühendislik Modeli ve Uçuş Modelinin tasarım, üretim ve doğrulama faaliyetlerinin gerçekleştirileceği de, Kasım 2018’de gerçekleşen Kritik Tasarım Gözden Geçirme Toplantısı (KKG-2) çıktısı olarak duyuruluyor.

2019 yılında ekipman seviyesi yeterlilik modellerinin büyük ölçüde üretimlerinin tamamlandığı ve testlerin devam ettiği ifade ediliyor. Fakat projenin geliştirme ve tedarik süreçlerinde yaşanan sorunlar, projenin çok ortaklı yapısından kaynaklı problemler ve döviz kurularında gerçekleşen artış dolayısıyla gözden geçirme toplantısının Şubat 2021’e ertelendiği faaliyet raporlarında yer alıyor.

2020 yılı faaliyet raporlarında pandemi kaynaklı iş gücü kaybı ve 2019 yılında ertelemeye sebep olan gelişmelerin bir kez daha takvimi zorladığını ve yeni bir ertelemeye sebep olduğunu, açıklanan 2022 fırlatma hedefi ile anlamış oluyoruz.

Son çeyreğinde olduğumuz 2021 yılında da sık sık 2022 fırlatma hedefini duyduk ve 17 Eylül 2021’de Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu, T6A fırlatmasının 2023 ilk çeyreğinde Space X firması ile gerçekleşeceğini açıkladı. Fakat yapılan açıklamada ertelemenin sebebine dair bir bilgi bulunmuyor. 2020’de tedarikleri tamamlanan Uçuş Modeli ekipmanlarının entegrasyonunun halen devam ettiğini ve tamamlanmasının ardından çevresel testlere geçileceğini ve 2022’de uydunun Uçuş Modelinin hazır olacağı ifade ediliyor.

Netice olarak, Turksat 6A Milli Haberleşme Uydusunun takviminde yaklaşık 5 yıl kadar bir gecikme olduğunu gerek faaliyet raporlarından gerek yapılan açıklamalara paralel hazırlanan grafikten görmek mümkün. Gecikmelerin sebebi 2020 itibariyle temelde pandemi, öncesinde ise tedarik süreçleri, çok ortaklı proje yapısı ve döviz kurundaki artış olarak faaliyet raporlarında ifade ediliyor. Haricinde yapılan bir açıklama bulunmuyor.

STM

IDEF 2021’de deniz projeleri ve İHA çözümleriyle oldukça ön planda olan STM, uzay ve uydu çözümlerine yönelik herhangi bir çalışmaya stantlarında yer vermemişti. Bu nedenle Nano Uydu Platformu Otomatik Tanımlama Sistemi Pirisat, Uzay Kalifiye Güneş İşlemci Ünitesi MicrosatPro, Nano Uydu İşlem Ünitesi NanosatPro ve Görev Planlama Yazılımı projelerine yönelik güncel bir bilgi almak mümkün olmadı.

Defence Turk’ün sorusu üzerine uzay alanında mikro ve nano uydu çalışmalarına odaklanan STM’nin takım uydu konseptinin ilk örneği Lagari’nin 2022’de fırlatılacağını açıklayan STM Genel Müdürü Özgür Güleryüz, “Uydu konusunda çalışmalarımız da yoğun bir şekilde devam ediyor. Hem biz tamamen kendi uydu tasarımımızı yapmanın yanında diğer firmalara da hem uydu işlemcilerinin oluşturulması hem de kartların tasarlanması gibi özellikle elektronik tasarım konusunda destek vermeye devam ediyoruz.” ifadelerini kullandı.[7] Verilen demeçte Lagari için daha önce açıklanan 2021 fırlatmasının Hindistan Fırlatma Üssü’nden (Hindistan merkezli Antrix firması ile sözleşme imzalanmıştı.) kaynaklı teknik sorunlar dolayısıyla ertelendiği ifade edildi. Fakat 2022’de fırlatılacak uydunun ekipman / sistem seviyesinde hangi modellerinin tamamlandığına dair bilgi paylaşılmadı.

İki aşamalı bir projelendirmesi olduğunu bildiğimiz LAGARİ Projesinde, şu an kaç adet uydunun hangi model seviyesinde olduğu, hangi testleri tamamladığı, geliştirilen işlemci ünitelerinin uyduda kullanılıp kullanılmadığı ve ilk fırlatmada kaç adet uydu gönderileceği gibi pek çok soru mevcut.

Lagari Projesi kapsamında STM, Berlin Space Technologies GmbH ile de alt yüklenici sözleşmesi imzalamıştı.[8] Sözleşme kapsamında firmaların görev sahalarına yönelik net bir açıklama yapılmamıştı fakat BST’nin LEOS platformunun kullanılacağı BST’nin internet sitesinden öğrenilmişti.

ASELSAN

Öz kaynaklı Ar-Ge Projesi kapsamında ASELSAN kaynaklarıyla geliştirilen ve İTÜ tarafından üretilmiş platforma entegre edilmiş ASELSAT 3U Küp Uydusu, 24 Ocak 2021 tarihinde SpaceX firmasına ait Falcon 9 roketi ile alçak dünya yörüngesine yerleştirilmek üzere fırlatılmıştı.[9] Fırlatmanın ardından ilk temas 26 Şubat 2021’de kurulmuştu.[10]

ASELSAT yörüngeye yerleştiğinde ASELSAN tarafından geliştirilen X-Bant Verici ile küp uydu üzerinde bulunan yüksek çözünürlüklü kamera yaklaşık 30 m çözünürlükte aldığı görüntüleri yer istasyonuna aktarılacağı ve sayısal kart görev yükü üzerinde bulunan radyasyon dozimetresi ve sıcaklık sensörü ile uzay ortamı hakkında istatiksel veri toplayacağı bilgisi ASELSAN tarafından paylaşılmıştı.[11]

IDEF 2021’de ise ASELSAN stantlarında ASELSAT uydusu yer almıyordu. Küresel çapta yer istasyonu gözlemcilerinden oluşan SatNOGS Network tarafından takip edildiği üzere, 11 Ekim 2021 itibariyle[12] ASELSAT uydusu ile en son Mayıs 2021’de iletişim kuruluyor.

Uydunun hayatta kalıp görev yüklerini kullanabilmesi için koruması gereken sıcaklık dengesi ve farklı parametreler genel itibariyle bataryaya ve güneş panellerine bağlı. ASELSAT uydusundan şu an sıcaklık, güç vs. verileri alınamadığı için uydunun durumuyla ilgili bir şeyler söylemek zor. Çünkü uydu bu koşulların öngörülmesiyle birlikte farklı güç sistem tasarımıyla donatılmış olabilir/olmayabilir, fakat bu detaylarla ilgili veya uydunun son durumuyla ilgili bir bilgi paylaşılmadı.

ASELSAT Uydusunda hangi ekipmanlar var?

Aselsan ana yüklenici olarak sistem mühendisliği ve proje yönetimine ilave olarak, X-bant anteni, patch anteni ve sayısal kart geliştirmesini üstleniyor. Sayısal kart üzerinde radyasyon dozimetresi ve sıcaklık sensörü olduğu biliniyor, burada temel amacın bileşenlere uzay tarihçesi kazandırmak olduğu ifade ediliyor.

ASELSAT’ın kamera görev yükü ile elde edeceği optik görüntüyü, X-Bant aşağı hat alt sistemi aracılığı ile yer istasyonuna göndermesi projenin başarısının ispatı olacak görev senaryosu olarak yer alıyor.

ASELSAT sayısal kart görev yükü üzerinde bulunan radyasyon dozimetresi ve sıcaklık sensörü ile uzay ortamı hakkında istatiksel veri toplayacak ve de ileride geliştirilecek uydular için veri sağlayacak.

Aselsat İTÜ tarafından üretilen platforma entegre ediliyor, kuvvetle muhtemel GUMUSH’e ait N-ART platformu. GUMUSH ve ERTEK firmaları da “combat proven” olan yani TRL-9 seviyesindeki n-ART OBCommS uçuş bilgisayarı ve beacon modem sistemini uyduya sağlıyor.

Uyduda Atılım Üniversitesi mekatronik mühendisliği tarafından geliştirilen yerli bir tepki tekeri de bulunuyor. Fakat bu tepki tekerinin deneysel mi yoksa ana görev yükü olarak mı kullanıldığını bilmiyoruz. Çünkü 3 eksenli yörünge yönelim ve kontrolü için CubeSpace’in CUBEADCS’si de ASELSAT’ta kullanılmış. İki kontrolcüyü birlikte kullanmakta mümkün görünüyor fakat kullanım önceliklerine yönelik bir şeyler söylemek zor.

ASELSAT’ın kamerası ise 30 m çözünürlüğe sahip GOMspace ait 1U ve 2U boyutlu uydularda da kullanılan NanoCam C1U.

Referanslar

[1]https://www.star.com.tr/teknoloji/milli-uydularimiza-yerli-yer-istasyonu-haber-1460692/

[2]https://uzay.tubitak.gov.tr/tr/haber/miyeg-anten-sisteminin-test-kurulumu-tamamlandi[Erişim Tarihi: 05.09.2021]

[3]Tübitak 2019 yılı Faaliyet Raporu

[4]Tübitak 2018 yılı Faaliyet Raporu

[5]https://www.aa.com.tr/tr/bilim-teknoloji/yuksek-cozunurluklu-yer-gozlem-uydusu-imece-uzay-yolculuguna-hazirlaniyor/2193668[Erişim Tarihi: 05.09.2021]

[6]https://www.defenceturk.net/turkiyenin-ilk-deneysel-uzay-kalifiye-gunes-enerjisi-paneli-goreve-hazir[Erişim Tarihi: 05.09.2021]

[7]https://www.defenceturk.net/ozgur-guleryuz-yakin-zamanda-bircok-farkli-ulkeden-iyi-haberler-verecegiz[Erişim Tarihi: 05.09.2021]

[8]https://www.webtekno.com/ilk-yerli-gozlem-uydusu-lagari-icin-geri-sayim-basladi-h52173.html[Erişim Tarihi: 05.09.2021]

[9]https://www.defenceturk.net/aselsat-3u-kup-uydusu-falcon-9-roketi-ile-yorungeye-gonderildi[Erişim Tarihi: 05.09.2021]

[10]https://www.defenceturk.net/aselsat-ile-ilk-temas-kuruldu[Erişim Tarihi: 05.09.2021]

[11]https://www.defenceturk.net/aselsat-falcon-9-roketi-ile-uzay-yolculuguna-basliyor[Erişim Tarihi: 05.09.2021]

[12]https://network.satnogs.org/observations/?norad=47441&observer=&station=&start=&end=&rated=rw1[Erişim Tarihi: 11.10.2021]

Hatice Bilge İspir

uzay ve savunma sanayii teknolojileri meraklısı, defenceturk.net te araştırmacısı.