Türk Savunma ve Havacılık Sanayii İhracatı ve 2020 yılı Raporu

Türkiye İhracatçılar Meclisi verilerine göre 2020 yılında Türk savunma ve havacılık sektörü ihracatında; Koranavirüs salgını, dış politika, örtülü ve açık ambargolardan vd. gelişmelerden de kaynaklı olarak 2019 yılına kıyasla ciddi bir düşüş yaşandı. Yılın ilk çeyreğindeki ihracat verileri ile öngörülen bu tabloya karşı alınan tedbirler ne düzeyde etkili oldu tartışılır. Görünen o ki bu süreçte Türk savunma ve havacılık sektörü firmaları sıkı tedbirlerle faaliyetlerini kesintisiz devam ettirebilmeyi tecrübe ettiler. Eğer 2020 yılına dair mevcut tabloyu dünü, bugünü ve yarını şeklinde bir süreç olarak ele alırsak potansiyel bir 2021 yılı “çerçevesi” çizebiliriz. Bu çalışma ana hatlarıyla 2020 yılı özelinde bir süreç okuması sunmaktadır. Farklı disiplinlerden sizlerin de yapacağı katkılar ile çalışmanın genişleyip daha faydalı olacağı kanaatindeyim.

**2020 yılı için “döviz kazandırıcı hizmet gelirleri” henüz açıklanmamış olup çalışmadaki diğer tüm veriler de TİM kaynak alınmıştır.

** İhracat bedelleri ABD Doları cinsindendir.

COVID-19 sürecinde Türkiye ve küresel savunma ve havacılık sanayii

Çin’den başlayarak tüm dünyaya yayılan koronavirüsünün ülkelere uğrattığı zarardan, Savunma ve Havacılık sektörü de payını aldı. Binlerce insanın ölümüne neden olan virüs nedeniyle üretim, tedarik, fuar ve anlaşmalar kesintiye uğradı.

Arz tarafındaki şoklar belki de salgının savunma sektörü üzerindeki etkisinin en görünür etkilerindendir. Virüsten kötü etkilenen ülkelerde bulunan veya etkilenen ülkelerde bulunan tedarik zincirlerine bağımlı olan şirketler virüsün kurbanlarıdır. Şu an virüsün merkezi olarak anılan Amerika kıtalarında, Avrupa’da ciddi aksaklıklar yaşanmış durumda. Bütün dünyayı derinden etkileyen koronavirüsü, savunma sanayii devlerinin hisse senetlerini de vurdu. Lockheed Martin, Leonardo gibi şirketlerin hisse senetlerinde ciddi düşüşler yaşandı. Koronavirüsten olumsuz etkilenen bazı Türkiye ve Küresel savunma ve havacılık programları ve kamuoyuna yansıyan gelişmeleri:

• Koronavirüs (Covid-19), F-35 savaş uçaklarının üretim hızını yavaşlattı. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) merkezli teknoloji ve havacılık şirketi Lockheed Martin’den yapılan açıklamada, Koronavirüs (Covid-19) salgınının, F-35 savaş uçağı üretiminde yüzde 8’lik bir azalmaya sebebiyet verdiği belirtildi. 2020 yılı için konulan 141 adet F-35 savaş uçağı üretim hedefi Koronavirüs (Covid-19) nedeniyle gerçekleştirilemedi ve 123 adet F-35 teslimatı yapılabildi.
• İtalya’da Fincantieri, İspanya’da Navantia gibi gemi inşa eden şirketler, birçok projeyi durdurma kararı aldı. Avrupa’daki birçok savunma şirketi kısmi veya tamamen durdurma kararı aldığı projelerden dolayı üretim kuyrukları ve teslimatlarında dengesizlikler yaşadı.
• Üst düzey bir Hint Hava Kuvvetleri (IAF) subayı, koronavirüs salgını nedeniyle uçak bakımı için gerekli yedek parça tedarik sürecinin olumsuz etkilendiğini açıkladı. Hindustan Aeronautics (HAL) tarafından yapılan açıklamada da “Salgın, yedek malzemelerde gecikmelere neden oldu, bunun sonucunda onarımlarda gecikmeler oldu.” söylenerek, “Karantina süresi boyunca hem HAL’da hem de şirketteki savunma hizmetlerine yedek parça tedariği olumsuz etkilendi.” denildi.
• Filipinler, COVID-19’un getirdiği olumsuz ekonomik şartlar sebebiyle savunma sanayii ithalatlarında ertelemeye gitti. 2020 Mali Yılında planlanan Filipinler Silahlı Kuvvetleri (AFP) için düşünülen yaklaşık 200 milyon dolarlık birkaç askerî alım projesi en az 1 yıl ertelendi.
• Güney Kore’nin 18 trilyon Güney Kore Wonluk (14 milyar ABD Doları) savaş uçağı projesi KF-X, COVID-19 salgını boyunca yapılan kısıtlamalar nedeniyle ödeme gecikmeleriyle karşı karşıya kaldı. Bu süreçte proje ortağı olan Endonezya tarafından 2020 yılında proje için hiç bir ödeme yapılmadı.
• Korea Aerospace Industries (KAI), koronavirüs (COVID-19) salgınının olumsuz etkileri nedeniyle Arjantin’e FA-50 tipi hafif jet savaş uçağı satma planının askıya alındığını açıklamıştı.
• Nisan 2020’de, Fransız Donanması’na bağlı, Horizon sınıfı hava savunma fırkateyni FS Chevalier Paul’un (D621) mürettebat üyeleri arasında 19 pozitif koronavirüs (COVID-19) vakası olduğu açıklandı. Charles De Gaule uçak gemisinde de Covid-19 şüphesiyle 40 denizcinin karantina alınmıştı.
• Hint Donanması’nın INS Angre üssünde 20’den fazla denizcinin koronavirüs (COVID-19) testi pozitif çıktı.
• Nisan 2020’de, ABD’nin “USS Theodore Roosevelt” uçak gemisinde görevli bir askerin yeni tip koronavirüs (Covid-19) nedeniyle hayatını kaybettiği bildirildi. Gemide ise Covid-19 vaka sayısı 550’nin üzerine çıkmıştı.
• SSB Prof. Dr. İsmail Demir, Mayıs 2020’de, sektördeki genel durumu değerlendirdiği konuşmasında İtalya ile T129 Atak projesi gibi yurt dışı ortaklı projelerin yürütülmesinde yurt dışı kaynaklı aksaklıkların olduğunu ifade etti. İtalya’da COVID-19 kaynaklı olarak savunma sektörü bahse konu dönemde büyük darbe almıştı.
• COVID-19 salgınından dolayı normal şartlarda 31 Temmuz 2020’de Türk Deniz Kuvvetleri’ne teslim edilmesi planlanan TCG UFUK’un teslim tarihi ertelendi. Yeni teslim tarihine yönelik ise net bir ifade mevcut değilse de 2021 yılı içerisinde Türk Donanmasına teslim edilmesi planlanıyor.
• Mayıs 2020’de, Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, Washington DC merkezli Atlantic Council’in internet üzerinden düzenlediği “İdlib’in ve Suriye’de yerinden edilmiş kişilerin geleceği” başlıklı panelde “S-400’lerin aktive edilmesi koronavirüs sebebiyle gecikme oldu” diyerek sürecin sekteye uğradığını açıklamıştı.

Sinyal 2020’nin İlk Çeyreğinden

Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine bakıldığı zaman Savunma ve Havacılık sektörü için çanların henüz ilk çeyrekte çaldığını görüyoruz. 2019 yılının ilk çeyreğinde 614.718 milyon dolar olarak gerçekleşen ihracat, 2020 yılının ilk çeyreğinde 482.676 milyon dolara geriledi. 2020 ve 2019 ilk çeyrekleri arası bir karşılaştırma yapmamız gerekirse -21.5%’luk bir düşüş yaşandığı gözlemlenmektedir. Sadece Mart ayının verilerine bakıldığında ise; 2019 yılı 282.563 milyon dolar olan Mart ayı ihracatı, 2020 yılında 141.817 milyon dolara geriledi. Bu da her iki yıl arasındaki Mart ayı değişim oranının -49,8% gibi bir oranla neredeyse yarı yarıya düştüğünü gösteriyor. 2020’nin ilerleyen dönemlerinde de tablo çok değişmedi ve 2019 yılı ihracat verilerinin altında kalındı. Azerbaycan’a gerçekleştirilen ciddi miktarda (2019 yılına kıyasla yaklaşık 170 milyon dolar daha fazla) ihracat ise sektörün olumsuz ivmesinin üstüne sadece küçük bir maskeleme yapmış oldu.

1 Milyar.. 2 Milyar Dolar İhracat Eşikleri

TİM tarafından açıklanan verilerde Savunma ve Havacılık Sanayii İhracatı ilk olarak 2012 yılında kamuoyu ile paylaşıldı. Bahsi geçen aktarımda savunma ve havacılık ihracatı ilk kez 1 milyar dolar düzeyini geçmişti. Böylece sektör adına önemli bir eşik 2012 yılı itibariyle aşılmış oldu. 2012 yılında yıllık bazda sektör ihracatı önceki yıla kıyasla %42,83 gibi rekor bir artışla 1 milyar 260 milyon 810 bin dolar olarak gerçekleşmişti. 2012 yılı 1 Ocak-31 Aralık döneminde Türkiye Cumhuriyeti’nin toplam ihracatı içerisinde Türk savunma ve havacılık sanayiinin payı ise %0,83 olarak gerçekleşmişti. 2011-2012 yılının karşılaştırmalı olarak aktarıldığı grafikte görüldüğü üzere 2011 yılında 883 milyon 845 bin dolar düzeyinde ihracat gerçekleştirildi.

Savunma ve Havacılık Sanayii adına ikinci önemli eşik ise 2 milyar dolar eşiğiydi. Altı yıl sonra 2018 yılı itibariyle sektör 2 milyar dolar ihracat eşiğini de aşmayı başardı. Sektör 2017 yılında 1 milyar 739 milyon 452 bin dolar ihracat gerçekleştirmişti. 2018 yılında ise %17,1 artışla sektör ihracatı 2 milyar 35 milyon 333 bin dolar olarak gerçekleşti.

2019 yılına gelindiğinde ise Savunma ve Havacılık Sanayii en yüksek ihracat rakamına ulaştı. 2018 yılına kıyasla %34,6 artışla sektörün yıllık ihracatı 2 milyar 740 milyon 988 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılı 1 Ocak-31 Aralık döneminde Türkiye Cumhuriyeti’nin toplam ihracatı içerisinde Türk savunma ve havacılık sanayiinin payı ise %1,5 olarak gerçekleşmişti.

Türk Savunma ve Havacılık Sanayii 2020 yılı

Türk savunma ve havacılık sanayiinin ihracatı 2020 yılı 1 Ocak-31 Aralık döneminde, önceki yılın aynı dönemine göre %16,8 azalarak 2 milyar 279 milyon 26 bin dolar oldu. 2020 yılı 1 Ocak-31 Aralık döneminde Türkiye Cumhuriyeti’nin toplam ihracatı içerisinde Türk savunma ve havacılık sanayiinin payı ise %1,3 oldu. 2020 yılında, 2019 yılına kıyasla toplam ihracat payı içerisindeki payda da düşüş yaşandı.

Savunma ve havacılık sektörü tarafından 2020 Aralık ayında toplamda 279 milyon 511 bin dolar ihracat yapıldı. 2019 yılı Aralık ayı (288 milyon 648 bin dolar) ile karşılaştırıldığında ise 2020 yılı Aralık ayında %3,2 azalma olduğu görülüyor.

2020 yılı ihracatı aylık bazda:

OCAK	ŞUBAT	MART	NİSAN	MAYIS	HAZİRAN
166.851	173.864	141.494	160.660	112.402	167.259
TEMMUZ	AĞUSTOS	EYLÜL	EKİM	KASIM	ARALIK	TOPLAM
139.475	177.409	281.551	287.184	191.366	279.512	2.279.027

Türk savunma ve havacılık sanayiinin 2020 yılı içerisinde 287 milyon 184 bin dolar ile Ekim 2020’de en yüksek, 112 milyon 402 bin dolar ile de en düşük aylık ihracat rakamlarına sahip oldu. Özellikle yılın son çeyreğinde aylık bazda ihracat rakamlarının yüksek olması;

• Koronavirüs ile yaşamaya alışan global endüstrinin üretimlerinde görülen kısmi istikrar ve ana / alt yüklenici sektör firmalarının ihracatlarına devam etmesi, yeni projeler için imzalar atılması
• Koronavirüs nedeniyle ülke ordularının yeni tedariklere yönelik bekleyen tedariklerinin resmi olarak yürürlüğe girmesi ve / veya gerçekleşmesi
• Azerbaycan-Ermenistan arasındaki Dağlık Karabağ Savaşı döneminde sektör tarafından Azerbaycan’a satışı artan silah sistemleri ve hizmetler

ile kısmen açıklanabilmektedir. Mart 2019’dan itibaren Türkiye’de ve yakın bir süreçte de dünyanın tamamında etkili olan Koronavirüs diğer sanayi ve hizmet sektörlerinde olduğu gibi savunma ve havacılık sanayiini olumsuz etkiledi ve olumsuz etkileme 2021 yılı içerisinde de devam edecek gibi görülmektedir.

Yapılan ihracatlarda Türk savunma ve havacılık sanayiinin ürettiği insansız hava araçları (İHA), kara ve hava araçları önemli yer teşkil ediyor. ABD, AB ve Körfez ülkeleri de dahil birçok ülkeye Türk şirketleri ihracat yapıyor.

Açıklanan verilere göre Savunma ve Havacılık Sanayii´nin 1 Ocak – 31 Aralık 2020 tarihleri arasında en çok ihracat yaptığı ülke grupları şu şekilde:

	1 OCAK  –  31 ARALIK
ULKEGRUP	2019	2020	DEĞ.
Afrika Ülkeleri	75.960,87	82.981,35	%9,2
Avrupa Birliği Ülkeleri	554.779,49	376.964,91	-%32,1
Bağımsız Devletler Topluluğu	240.912,79	322.446,54	%33,8
Diğer Amerikan Ülkeleri	9.024,08	31.174,92	%245,5
Diğer Asya Ülkeleri	89.757,99	199.656,33	%122,4
Diğer Avrupa Ülkeleri	38.875,20	14.595,55	-%62,5
Diğer Ülkeler	22,06	21,00	-%4,8
Kuzey Amerika Serbest Ticaret	841.285,28	804.318,15	-%4,4
Okyanusya Ülkeleri	7.271,67	6.011,49	-%17,3
Ortadoğu Ülkeleri	710.144,29	374.508,16	-%47,3
Serbest Bölgeler	123.225,71	3.336,15	-%97,3
Uzakdoğu Ülkeleri	49.434,75	63.012,25	%27,5
TOPLAM	2.740.694,17	2.279.026,80	-%16,8

Türk savunma ve havacılık sanayiinin ihracatı 2020 yılı 1 Ocak-31 Aralık döneminde; Afrika, Uzakdoğu, Amerikan ve Asya pazarında büyüme gösterirken çok daha güçlü olduğu Kuzey Amerika, Avrupa Birliği ve Ortadoğu pazarlarında ise küçülme gösterdi. 

Savunma ve Havacılık Sanayii´nin 1 Ocak – 31 Aralık 2020 dönemindeki ihracatında öne çıkan ülkeler:

	1 – 31 ARALIK			1 OCAK  –  31 ARALIK
ULKE	2019	2020	DEĞ.	2019	2020	DEĞ.
ABD	68.020,16	96.654,91	%42,1	816.511,55	784.227,29	-%4,0
AFGANİSTAN	458,37	666,90	%45,5	3.971,90	2.993,78	-%24,6
ALMANYA	14.929,10	13.181,03	-%11,7	256.868,13	157.685,97	-%38,6
ANGOLA	0,00	0,00		22,50	9,00	-%60,0
AZERBAYCAN	52.672,83	5.189,16	-%90,1	88.675,98	260.839,32	%194,1
BAE	212,46	12.077,44	%5584,6	132.228,75	200.280,47	%51,5
BAHREYN	12.439,25	4.235,27	-%66,0	40.812,57	29.738,08	-%27,1
BİRLEŞİK KRALLIK	6.584,71	3.379,78	-%48,7	60.603,79	41.405,07	-%31,7
BREZİLYA	153,03	18,78	-%87,7	1.479,53	5.710,53	%286,0
BULGARİSTAN	142,25	335,35	%135,7	9.199,41	4.118,34	-%55,2
BURKİNA FASO	30,00	0,00	-%100,0	452,97	492,30	%8,7
CEZAYİR	105,51	27,04	-%74,4	318,01	1.178,32	%270,5
CİBUTİ	0,59	129,50	%21890,2	121,18	200,20	%65,2
ÇİN	8,30	15,16	%82,6	819,51	54,09	-%93,4
ENDONEZYA	0,00	15,90		377,16	27.606,27	%7219,5
ETİYOPYA	351,83	762,04	%116,6	495,21	996,98	%101,3
FİLİPİNLER	1.182,52	80,33	-%93,2	13.769,13	517,56	-%96,2
FİLİSTİN DEVLETİ	0,00	0,00		10,30	0,00	-%100,0
FRANSA	3.585,95	2.742,04	-%23,5	31.802,99	23.559,81	-%25,9
GAMBİYA	0,00	0,00		233,59	101,82	-%56,4
GANA	0,66	24.477,99	%3727039,0	22.201,77	24.688,46	%11,2
GİNE	281,20	645,31	%129,5	754,00	1.272,27	%68,7
GUYANA	0,00	0,00		76,50	0,00	-%100,0
GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ	18,18	263,91	%1351,4	18.171,54	2.667,05	-%85,3
GÜNEY KORE	1.572,66	2.028,96	%29,0	7.443,86	10.537,78	%41,6
GÜRCİSTAN	923,03	775,54	-%16,0	4.892,19	6.042,37	%23,5
HİNDİSTAN	20,52	12,79	-%37,6	40.628,63	127.266,91	%213,2
HOLLANDA	2.391,45	1.414,74	-%40,8	75.125,41	40.776,05	-%45,7
IRAK	71,45	19,89	-%72,2	2.858,11	835,98	-%70,8
İRAN	508,40	110,68	-%78,2	2.340,99	3.070,76	%31,2
İRLANDA	268,57	106,51	-%60,3	9.213,63	1.676,64	-%81,8
İSPANYA	746,65	695,21	-%6,9	12.992,46	9.813,50	-%24,5
İSRAİL	2.471,97	61,66	-%97,5	20.393,34	1.899,91	-%90,7
İTALYA	544,50	1.999,78	%267,3	24.719,52	14.262,61	-%42,3
KANADA	1.092,47	1.808,33	%65,5	17.737,02	16.891,45	-%4,8
KATAR	8.382,30	993,62	-%88,1	186.168,28	44.554,25	-%76,1
KAZAKİSTAN	188,71	0,04	-%100,0	8.817,47	4.588,35	-%48,0
KENYA	406,70	496,65	%22,1	7.417,26	929,71	-%87,5
KIRGIZİSTAN	27,20	37,34	%37,3	548,38	229,33	-%58,2
KOLOMBİYA	366,52	1.788,35	%387,9	3.447,70	13.708,59	%297,6
KUVEYT	0,17	4,31	%2469,0	547,68	366,93	-%33,0
KUZEY KIBRIS TÜRK CUM.	148,64	804,25	%441,1	3.312,48	3.028,56	-%8,6
KÜBA	0,00	0,00		0,00	57,04
LAOS	0,00	0,00		9,29	0,00	-%100,0
LETONYA	0,00	6,35		136,82	35,02	-%74,4
LİBERYA	0,00	131,55		44,68	590,81	%1222,5
LİBYA	22,15	3,01	-%86,4	493,63	1.178,09	%138,7
LÜBNAN	20,77	0,50	-%97,6	2.039,47	278,84	-%86,3
MACARİSTAN	68,86	6.104,25	%8765,3	930,87	13.250,56	%1323,5
MAKEDONYA	48,94	52,73	%7,7	284,09	875,55	%208,2
MALEZYA	190,95	33,97	-%82,2	22.794,85	18.182,69	-%20,2
MALİ	0,58	6.304,69	%1082604,1	5.983,14	6.915,01	%15,6
MALTA	0,00	32,94		4.212,37	123,09	-%97,1
MEKSİKA	753,84	421,92	-%44,0	7.036,71	3.199,42	-%54,5
MISIR	58,55	25,54	-%56,4	847,87	611,87	-%27,8
NİJERYA	186,70	877,55	%370,0	317,04	1.178,51	%271,7
ÖZBEKİSTAN	72,74	147,18	%102,3	8.360,96	1.713,32	-%79,5
PAKİSTAN	1.638,24	46.471,81	%2736,7	40.175,23	67.396,99	%67,8
POLONYA	572,89	1.303,30	%127,5	33.675,05	23.953,51	-%28,9
ROMANYA	12,32	22.751,37	%184532,1	1.035,89	23.733,47	%2191,1
RUSYA FEDERASYONU	536,56	1.640,43	%205,7	8.499,59	26.979,54	%217,4
SENEGAL	3,00	93,55	%3018,2	191,07	265,37	%38,9
SIRBİSTAN	169,65	51,96	-%69,4	11.603,98	1.104,42	-%90,5
SOMALİ	0,05	2.058,88	%3790870,8	173,01	8.750,00	%4957,5
SUDAN	458,65	1.029,25	%124,4	3.693,31	5.440,35	%47,3
SURİYE	0,03	0,03	%11,7	105,87	41,74	-%60,6
SUUDİ ARABİSTAN	273,90	50,00	-%81,7	24.220,70	17.709,47	-%26,9
ŞİLİ	65,97	81,68	%23,8	501,83	8.607,28	%1615,2
TAYLAND	235,90	803,25	%240,5	2.884,14	4.788,14	%66,0
TUNUS	98,55	26,96	-%72,6	436,50	8.607,86	%1872,0
TÜRKMENİSTAN	227,62	77,22	-%66,1	791,51	2.487,26	%214,2
UGANDA	0,17	3.843,84	%2198265,7	1,62	13.526,62	%834361,5
UKRAYNA	498,43	1.310,74	%163,0	119.237,57	18.899,96	-%84,1
UMMAN	34.949,45	0,00	-%100,0	297.199,20	74.449,46	-%74,9
YUNANİSTAN	133,04	73,18	-%45,0	1.826,91	2.457,81	%34,5
Ve diğerleri ile TOPLAM	288.648,05	279.511,54	-%3,2	2.740.694,17	2.279.026,80	-%16,8

Türk Savunma ve Havacılık Sanayii´nin 1 Ocak – 31 Aralık 2020 dönemindeki ihracatında öne çıkan ülkeler, sunulan ve sunulması muhtemelen hizmetlerden bazıları aşağıdaki gibidir:

• • ABD: 2019 yılına kıyasla %4 azalma yaşanarak ihracat 784 milyon 227 bin dolar olarak gerçekleşti. Türkiye’nin Mart 2020’de F-35 JSF programından tamamen izole edileceği ABD’li yetkililerce açıklanmıştı. Haziran 2020’de yapılan Pentagon bildirisine göre, 2022 yılına kadar F-35’in ana bileşenlerinin temini için (ana gövdeden motor tahrik sisteminin kadar 139 parçanın) Türk savunma ve havacılık sektörün ile ilişkilerini devam ettirecek. Türkiye’nin ABD’ye savunma ihracatının bel kemiğini şu an için F-35 JSF programı oluşturuyor. Ek olarak Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK)’nun ürettiği makineli tabancaları ABD’ye ihraç etmesi ile tanıdığımız Zenith Quest Corporation (ZQC) / ZNT Global ile ABD merkezli Will-Burt (WB) firması arasında kablolu drone alım anlaşması imzalandı. Robonik Mekatronik Limited firmasının Türkiye’de üreteceği kablolu drone ürününü ABD’de ZQC tesislerinde satışa hazır hale getirilecek ve WB firması kablolu drone’u ticari, güvenlik, sınır güvenliği ve askeri alanlarda pazarlayacak. Bu kapsamda ilk teslimat Aralık 2019’da gerçekleşti ve anlaşma kapsamında üç yıl içinde 65 milyon dolar ihracat öngörülüyor.

• Azerbaycan: 2019 yılına kıyasla %194,1 artış yaşanarak ihracat 260 milyon 839 bin dolar olarak gerçekleşti. İlk sinyallerini Temmuz 2020’de veren Azerbaycan – Ermenistan savaşı bahse konu artışta en önemli etkendir. 27 Eylül’de Azerbaycan tarafından başlatılan Tek Vatan Harekatı öncesinde, esnasında ve sonrasında Türk savunma ve havacılık firmaları tarafından Azerbaycan’a çok sayıda sistem ihraç edildi. Bahse konu firmalar ve sistemlere örnek olarak; Baykar Savunma’nın Bayraktar TB2 SİHA sistemi, ROKETSAN’ın mini akıllı mühimmatı MAM-L, ARPGREEN Balistik’in koruyucu yelek, boyunluk, başlık çözümleri verilebilir.

Yine aynı dönemde Savunma Teknolojileri Mühendislik ve Ticaret A.Ş. (STM) tarafından geliştirilen ve üretilen KARGU Otonom Döner Kanatlı Vurucu / Kamikaze İHA, Azerbaycan’da görüntülendi. Yansıyan görüntülerde en az 27 adet KARGU Kamikaze İHA görülüyor.

• Birleşik Arap Emirlikleri (BAE): 2019 yılına kıyasla %51,5 artış yaşanarak ihracat 200 milyon 280 bin dolar olarak gerçekleşti. 1-31 Aralık 2020 döneminde aylık bazda ise 2019 yılının aynı dönemine (212 bin dolar) kıyasla %5584,6 artış yaşanarak ihracat 12 milyon 77 bin dolar olarak gerçekleşti. BAE ile Türk savunma ve havacılık sektörü yakın bir geçmişe kadar iyi ilişkilere sahipti. Bu bağlamda sektör tarafından BAE’ye özgün sistemler geliştirilmekte ve projeler yapılmaktaydı. İki ülkenin negatif yöndeki diplomatik ilişkileri savunma ve havacılık sektörünün BAE pazarını da olumsuz etkiledi. Bahse konu rakamlardaki artış ise mevcut tedarik planları üzerinden değerlendirilmelidir. Birleşik Arap Emirlikleri için Otokar Arma 8×8 üzerinden geliştirilen Rabdan Zırhlı Muharebe Araçlarının teslimatları devam ediyor. IDEX 2017 fuarında Birleşik Arap Emirlikleri ile 661 milyon dolarlık Rabdan 8×8 Zırhlı Muharebe Aracı (ZMA) tedarikine ilişkin sözleşme imzalamıştı. Rabdan 8×8, Otokar Arma 8×8 aracı üzerinden geliştirilmiş, BMP-3 ZMA kulesi ve Mızrak-30 kulesi entegre edilebilen bir amfibik Zırhlı Muharebe Aracıdır. Otokar Askeri Taşıtlar İhracat Direktörü Sedef Vehbi, Fransa’da gerçekleşen Eurosatory fuarında yaptığı konuşmada, projenin toplam 700 adet 8×8 aracı kapsadığını açıklamıştı.

• Endonezya: 2019 yılına kıyasla %7219,5 artış yaşanarak ihracat 27 milyon 606 bin dolar olarak gerçekleşti. Türkiye ve Endonezya ülkelerinin ikili  diplomatik ilişkilerindeki pozitif yönlü ivme savunma ve havacılık firmalarının ülke pazarındaki konumunu, payını pozitif yönde etkiliyor. 2020 yılı özelindeki bahse konu ciddi artışta yine Türk firmalarının sözleşmeye bağlanmış projeleri, devam eden teslimatları yatmaktadır. 2019 yılında Endonezya tarafından sipariş edilen ASELSAN ZOKA-Akustik Torpido Karşı Tedbir Karıştırıcı ve Aldatıcıları, 22 Ekim 2020’de Endonezya’ya ulaştı. Endonezya Donanmasının Nagapasa (Tip 209/1400) sınıfı denizaltılarda kullanılması planlanıyor.

Endonezya ordusu için Kaplan MT tedarikine yönelik olarak; 2019 mayıs ayında, IDEF’19 fuarı esnasında imzalanan ortak üretim sözleşmesinin aynı yıl aralık ayında yürürlüğe girmesi ile birlikte FNSS tesislerinde seri üretim çalışmalarına başlamıştı. Sözleşme kapsamında 18 adet KAPLAN MT tankı üretilecek olup, ilk 10 tankın Türkiye’de ve kalan 8 tankın üretimleri ise Endonezya’da gerçekleştirilecek.

FNSS-PT Pindad firmaları tarafından ortak şekilde geliştirilen “Harimau” (KAPLAN MT)’nin Endonezya ordusuna tedariki için imzalanan ilk parti sözleşmesinde maliyet 135 milyon dolar. Sözleşmenin süresi 36 ay olarak açıklandı. 18 adetlik tank için sözleşme bedeli 135 milyon dolar olarak açıklandı. Bu kapsamda ilk parti KAPLAN MT siparişinde birim fiyat 7,5 milyon dolara denk geliyor.

• Filipinler: 2019 yılına kıyasla %96,2 azalma yaşanarak ihracat 517 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 13 milyon 769 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir düşüş yaşandı. Türkiye ile Filipinler arasındaki ikili iyi diplomatik ilişkilere rağmen ihracatta önemli bir düşüş yaşanmasında Filipinler tarafından Koranavirüsünden kaynaklı olarak savunma projelerine getirilen kısıtlamalar ile doğrudan bağlantılı. Koronavirüs kısıtlamalarına rağmen 2020 yılı içerisinde FNSS ile Filipinler Savunma Bakanlığı arasında imzalanan iki proje resmi olarak yürürlüğe girdi. Bu bağlamda FNSS, Filipinler Ordusu’na 2022 yılına kadar  stabilize insanlı silah kulesi sistemleri ve 2023 yılına kadar Amfibi Zırhlı Muharebe İş Makinesi (AZMİM) araçları ve lojistik destek hizmetlerini sağlayacak. 2021 yılından itibaren sektör ihracatın tekrar pozitif bir ivmeye sahip olacaktır.

• Gana: 2019 yılına kıyasla %11,2 artış yaşanarak ihracat 24 milyon 688 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 22 milyon 201 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir artış yaşandı. Otokar’ın küresel kara araçları pazarına sunduğu çözümlere yönelik yüksek memnuniyet yeni ihracatlarında kapısını açıyor.  Aynı zamanda Gana ile Türkiye arasındaki ikili diplomatik ilişkilerin son dönemde gelişmesi savunma sektörünün ihracatına da olumlu olarak yansıyor. Mart 2020’de Gana’da, Cobra ve Cobra II TTZA’ların kabul töreninde zırhlı araçlar farklı; silah, radar ve sensör sistemleriyle donatılmış bir şekilde geçiş gerçekleştirdi. Geçit töreninde yer alan her araç korumalı bir silah istasyonuna sahipti ve Cobra II zırhlı aracında 12.7 mm FN M2 ağır makineli tüfek ve 7.62 mm FN MAG mevcuttu. Cobra’lardan bir bölümünde gövdesinin arkasına monte edilmiş Aselsan ürünü Şahingözü Elektro-Optik Keşif  ve Gözetleme Sistemi ve yine Aselsan ürünü ACAR Gözetleme Radarı sistemleri bulunuyordu.

  

• Güney Kore: 2019 yılına kıyasla %41,6 artış yaşanarak ihracat 10 milyon 537 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 7 milyon 443 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir artış yaşandı. Bahse konu artışta Güney Kore’nin Türk savunma ve havacılık firmalarının sunduğu çözümlere memnuniyetinin etkisi olduğu görülüyor. Dünya genelinde deniz kuvvetlerinin ihtiyacına yönelik geliştirdiği Yara Savunma Simülatörü ile alanında en güncel ve modern çözüme sahip olan Meteksan, bu simülatörün kullanıcıları arasına Kore Cumhuriyeti Deniz Kuvvetleri’ni (RoKN) de katmıştı. 2019 yılında teslimatı tamamlanan ilk Yara Savunma Simülatörü’nün ardından, Kore Cumhuriyeti Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nın ihtiyacı kapsamında, ikinci Yara Savunma Simülatörü projesi de başlatıldı. Yapımı yine Kore Cumhuriyeti’nde gerçekleştirilecek simülatör için, Meteksan Savunma, tasarım ve danışmanlık sözleşmesi imzaladı.

• Hindistan: 2019 yılına kıyasla %213,2 artış yaşanarak ihracat 127 milyon 266 bin dolar olarak gerçekleşti. Türk TAIS tersanesi, 2019 yılında Vizag – Hindistan’da konuşlu Hindustan Shipyard Limited’da (HSL) 45000 ton deplasmanında 5 adet FSV inşası için en iyi teklifi sunan firma olmuştu. Ancak sözleşmenin imza edilmesi, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın uluslararası mecralarda Keşmir sorununu mükerrer şekilde dile getirmesinden ötürü askıya alınmıştı. Mart 2020’deki Economic Times‘ın haberine göre Hindistan; Türkiye’nin Pakistan ile ilişkileri ve Türkiye – Hindistan arasındaki mevcut gerilimden doğan sorulardan sonra gelen bir incelemeyi müteakip, Türk tersanesi ile imzaladığı 2.3 milyar dolar tutarındaki filo destek tankeri (FSV) inşası sözleşmesini devam ettirme kararı aldı. Son olarak sözleşmenin Hindistan Savunma Bakanlığı’ndan gerekli izinler geldikten sonra HSL tarafından Şubat 2020’de imzalandı.

• Hollanda: 2019 yılına kıyasla %45,7 azalma yaşanarak ihracat 40 milyon 776 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 75 milyon dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir düşüş yaşandı.
• Irak: 2019 yılına kıyasla %70,8 azalma yaşanarak ihracat 835 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 2 milyon 858 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir düşüş yaşandı. Türkiye’nin sınır komşusu ve ulusal güvenliği açısından kilit bir ülke konumunda olan Irak merkezi yönetimi ile pozitif yönde gelişen ilişkileri 2021 yılı itibariyle Türk savunma ve havacılık sektörü için yeni ihracatlar için bir dönüm yılı olabilir.
• İsrail: 2019 yılına kıyasla %90,7 azalma yaşanarak ihracat 1 milyon 899 bin dolar olarak gerçekleşti. Türkiye ile İsrail arasında ilişkilerin bir süredir negatif yönde olması iki ülkenin savunma ve havacılık özelindeki ilişkilerini de olumsuz yönde etkilemektedir. 2019 yılında 20 milyon dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir düşüş yaşandı. Türk savunma ve havacılık sektörünün alt sistem bazında ihracat gerçekleştirdiği İsrail pazarındaki düşüş gerilen ilişkilerin normalleşmesi ile 2021 yılından itibaren eski seyrine yani yükselişe geçme potansiyeline sahip.
• Katar: 2019 yılına kıyasla %76,1 azalma yaşanarak ihracat 44 milyon 554 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 186 milyon 168 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir düşüş yaşandı. Geçtiğimiz yıllarda sözleşemeye bağlanan projeler kapsamında yapılan teslimatlar ile 2019 yılı Türk savunma ve havacılık sektörünün Katar’a ihracatında önemli bir yıl olmuştu. Bu bağlamda Anadolu Tersanesi (ADİK) tarafından Katar Deniz Kuvvetleri için inşa edilen iki askeri eğitim gemisi; QTS 91 Al-Doha  ve QTS 92 Al Shamal 2020 yılının son çeyreğin denizle buluştu ve yakın bir süreçte Katara teslim edilecekler. 2020 yılında yaşanan düşüş ise 2021 yılı itibariyle tekrar eski düzeyine dönecek gibi görünüyor.

Katar Ordusu için tedarik edilecek zırhlı araçlar için yeniden Nurol Makina tercih edildi. Teslimatlar ise “iki” parti şeklinde gerçekleşecek; 2021 yılında ilk partinin, 2022 yılında ise ikinci partinin teslim edileceği açıklanmıştı. Nurol Makina’dan tercih edilecek zırhlı araçlarda kullanılmak üzere ise ASELSAN tarafından 38 milyon dolar bedelle SERDAR Tanksavar Füze Sistemi ile birlikte SEDA atış yeri tespit sistemi tedarik edilecek. 

• Libya: 2019 yılına kıyasla %138,7 artış yaşanarak ihracat 1 milyon 178 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 493 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir artış yaşandı. Türkiye Cumhuriyeti, BM nezdinde meşru hükümet olan Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne Hafter karşısında destek veriyor.
• Macaristan: 2019 yılına kıyasla %1323,5 artış yaşanarak ihracat 13 milyon 250 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 930 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir artış yaşandı. Türkiye ile Macaristan ikili olarak iyi ilişkilere sahip. Macaristan Savunma Bakanlığı 21 Aralık 2020’da yaptığı açıklamada Macaristan Silahlı Kuvvetleri’nin  40 adetlik 4×4 zırhlı araç tedariki için Nurol Makina ile bir sözleşme imzaladığı açıklanmıştı. Yapılan açıklamada ayrıca Macar Ordusunun Türkiye’den ilk parti Ejder Yalçın (yerel isimlendirmesi “Gidran”) 4×4 taktik tekerlekli zırhlı araçları (TTZA) yakın zamanda teslim aldığı aktarıldı.

• Malezya: 2019 yılına kıyasla %20,2 azalma yaşanarak ihracat 18 milyon 182 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 22 milyon 794 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir düşüş yaşandı. Türkiye ile Malezya ikili ülke ilişkilerinin çeşitli alanlarda da pozitif etkiye sahiptir. 2019 yılına kıyasla ihracatta yaşanan düşüş önemli ölçüde Koronavirüs kaynaklıdır. FNSS Savunma Sistemleri AŞ‘nin, Malezya Silahlı Kuvvetlerinin ihtiyacını karşılamak üzere 12 değişik konfigürasyonda 257 adet 8×8 Tekerlekli Zırhlı Muharebe Aracı AV8’in geliştirme ve üretimini kapsayan yaklaşık 600 milyon dolarlık proje 2020 yılı içerisinde tamamlandı. HAVELSAN ise söz konusu araçlar için simülatör üretme sorumluluğu üstlendi. Türkiye’de üretilen simülatör, Gemas’ta bulunan Kem Syed Sirajuddin askeri tesisine kuruldu. Kabul testleri ise 2020 içerisinde tamamlandı.

Aselsan ile Malezya’da yerleşik bir tersane arasında 2018 yılında imzalanan sözleşme kapsamında 30mm MUHAFIZ Uzaktan Komutalı Stabilize Top Sistemi, Hassas Stabilize Yönlendirici ve 12.7mm Makineli Tüfek, Malezya Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın ihtiyacı kapsamında üretilen botlara entegre edildi. Sözleşme kapsamında teslimatlar 2019-2020 yılları arasında tamamlanması planlanıyordu ancak Ocak 2021’de kamuoyuna yansıyan görüntülerde sistemlerin üretiminin devam ettiği görülüyor. Teslimatların 2021 yılı içerisinde tamamlanması planlanıyor.

Türkiye ile Malezya 2020 yılına savunma ve havacılık alanında çok sayıda iyi niyet anlaşması imzalayarak girmişti ancak Koranavirüs süreci olumsuz yönde etkiledi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2019 yılı sonunda Malezya’ya gerçekleştirdiği resmi ziyaret kapsamında iki ülke arasında farklı alanlarda 17 anlaşma imzalandı. İki ülke arasında kara, hava, deniz ve piyade sistemleri başta olmak üzere çeşitli alanlarda projelere yönelik imzalar atıldı. Öne çıkanlar ise;

1. TİSAŞ ile Malezyalı KOP Mantap firması arasında silah ve ekipman üretimi alanında anlaşma imzalandı.
2. İstanbul Denizcilik A.Ş. ve Bousteat Tersanesi arasında “Çok Maksatlı Destek Gemisi (MRSS)” projesine ortak işbirliği ile teklif verilmesine yönelik gizlilik anlaşması imzalandı.
3. HAVELSAN; BHIC ADT firması ile Malezya Deniz Kuvvetleri gemileri için “Savaş Yönetim Sistemi Yazılımı”, AR Eastern firması ile Malezya Hava Kuvvetleri’nin Batı ve Doğu bölgeleri “Komuta Kontrol Sistemleri” entegrasyonu, BIT firması ile Malezya Kara Kuvvetleri “Siber Savunma Taktik Operasyon Merkezi”, AMP Group firması ile “Sahil Radar Gözetleme Sistemi” projeleri hakkında ortak / iyi niyet anlaşmaları imzalandı.
4. Altınay firması ve Malezya Milli Savunma Üniversitesi arasında “Taktik İnsansız Hava Aracı” geliştirilmesi alanında iyi niyet anlaşması imzalandı.
5. ASELSAN ile Malezyalı Sapura şirketler grubu arasında “Yazılım Tabanlı Telsiz Teknoloji Transferi” alanında iyi niyet anlaşması imzalandı.
6. TUYAR ile Silterra firmaları arasında “Mikroçip Üretimi” konusunda iyi niyet anlaşması imzalandı.
7. Yonga Teknoloji ile Silterra firmaları arasında “Mikroçip Üretimi” konusunda iyi niyet anlaşması imzalandı.
8. NUROL Makina ve Nadi Corp. firmaları arasında “Kara Araçları Üretimi” konusunda iyi niyet anlaşması imzalandı.
9. BAYKAR Savunma ile TEGAC firmaları arasında insansız hava aracı (İHA) üretimi geliştirilmesine yönelik iyi niyet anlaşması imzalandı.

• Özbekistan: 2019 yılına kıyasla %79,5 azalma yaşanarak ihracat 1 milyon 713 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 8 milyon 360 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir düşüş yaşandı. 2019 yılındaki bahse konu yüksek ihracatta esas rol Ağustos 2019’da Nurol Makina üretimi 24 adet zırhlı personel taşıyıcı Ejder Yalçın’ların Özbekistan Silahlı Kuvvetleri’ne teslim edilmesindedir. Nurol Makina ile Özbek şirketi UzAuto arasında 1000 adet Ejder Yalçın Taktik Tekerlekli Zırhlı Araç’ın Özbekistan’da ortak üretimine yönelik anlaşma imzalanmıştı Ancak bu yönde bir ürün beklenirken Ejder Yalçın’a benzer başka bir prototip araç ortaya çıktı. Bahse konu 1000 zırhlı aracın ortak üretimi konusunda ise şimdiye kadar herhangi bir gelişme yaşanmadı. Nurol Makina yetkilileri ise Özbekistan’ın ‘yeni’ geliştirdiği söz konusu araçtan basın organlarına yansıyan bilgilerden sonra haberdar olduklarını ifade ettiler.

• Pakistan: 2019 yılına kıyasla %67,8 artış yaşanarak ihracat 67 milyon 396 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 40 milyon dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir artış yaşandı. Türkiye ile Pakistan üst düzeyden iyi ikili ilişkilere sahiptir. Bahse konu pozitif yönlü ilişki iki ülkenin savunma ve havacılık alanında ilişkilerini de pozitif yönde etkilemektedir. Eylül 2018’de imzalanan anlaşma kapsamında Pakistan, Türkiye’den dört adet savaş gemisi tedarik edecek. Gemilerden ikisi İstanbul Tersane Komutanlığı’nda, ikisi de Pakistan, Karaçi’de inşa ediliyor. İlk etapta İstanbul ve Karaçi’de inşa edilecek birer korvet 2023’te Pakistan Deniz Kuvvetleri envanterine katılacak. Diğer 2 gemi ise 2024’te envantere girecek.

Yine Pakistan MİLGEM Korveti Projesi kapsamında ASELSAN, Mart 2020’de, Suüstü gemilerinin torpidolara karşı savunulması amacıyla geliştirilen HIZIR Torpido Karıştırma ve Aldatma Sisteminin ilk ihracatının Pakistan’a gerçekleştirileceğini açıkladı.

HAVELSAN ise geçmişte dönemde sözleşmeye bağlanan Pakistan Deniz Kuvvetleri’ne ait AGOSTA 90B Denizaltı Modernizasyonu projesi kapsamında 2. denizaltı PNS KHALID’in Denizaltı Veri Dağıtım Sisteminin Fabrika Kabul Testlerini Ocak 2020’de başarıyla tamamlandı. ASELSAN’da aynı proje  kapsamında, ikinci denizaltı için üretilen ARES-2SC/P Denizaltı Elektronik Destek (ED) Sistemi fabrika kabul testlerini Ocak 2020’de tamamlamış ve teslim etmişti.

• Romanya: 2019 yılına kıyasla %2191,1 artış yaşanarak ihracat 23 milyon 733 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 1 milyon 35 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir artış yaşandı. Bahse konu ciddi artışta 1-31 Aralık dönemdeki ihracat ise 22 milyon 751 bin dolar. Romanya’ya gerçekleştirilen ihracat ürünleri bilinmiyor.
• Rusya: 2019 yılına kıyasla %217,4 artış yaşanarak ihracat 26 milyon 979 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 8 milyon 499 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir artış yaşandı. Türkiye ile Rusya üst yöneticiler düzeyinde iyi ilişkilere sahip ve iki ülke arasındaki ticaret hacmi her geçen yıl büyümekte. İki ülke arasındaki savunma ve havacılık ticareti ekonomisi de büyümeye devam ediyor.

• Somali: 2019 yılına kıyasla %4957,5 artış yaşanarak ihracat 8 milyon 750 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 173 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir artış yaşandı. Türkiye ile Somali ikili ilişkileri oldukça iyi bir düzeydir. Bu bağlamda Türkiye’nin yurt dışındaki en büyük askeri eğitim merkezi olan Somali Türk Görev Kuvvet Komutanlığında, Somali Ordusunun subay ve astsubayları yetiştirilmektedir. Somali Türk Görev Kuvvet Komutanlığı Somali’nin başkenti Mogadişu’da bulunan bir askerî eğitim üssüdür. Bahse konu ihracattaki artışta ise Somali’ye Ağustos 2020’de teslim edilen BMC üretimi Kirpi I TTZA’lar etkili oldu. Türkiye ile Somali arasındaki Askeri Mali İş Birliği kapsamında; Somali ordusu için üretilen 12 adet KİRPİ mayına karşı dayanıklı zırhlı personel taşıyıcı araç Somali’de yetkililere teslim edildi.

• Tunus: 2019 yılına kıyasla %1.872 artış yaşanarak ihracat 8 milyon 607 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 436 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir artış yaşandı. Türkiye ile Tunus ikili ilişkileri pozitif yöndedir. Libya’daki gelişmelerin ve bölge istikrarı açısından da Tunus, Türkiye için önemli bir konumdadır. Türk savunma ve havacılık sektörünün de Tunus ile paralel olarak iyi ilişkileri mevcuttur. Bu bağlamda geçtiğimiz yıllarda BMC tarafından Tunus’a 40 adet Kirpi mayına ve pusuya karşı korumalı araç ihraç edilmişti. El Kaide’nin çeşitli saldırılarına maruz kalan Tunus, araçların koruma düzeyinden son derece memnun kalarak 100 adet daha ek sipariş vermiş ve böylece toplam ihraç edilen sistem sayısı 140 olmuştu. Kirpi dışında daha önce Tunus’a Ejder Yalçın aracı da ihraç edilmişti. Kaç adet Ejder Yalçın ihraç edildiği resmi olarak açıklanmamıştı ancak çeşitli kaynaklarda 70 adet sipariş edildiği bilgisi yer almıştı. Aralık 2020’de ise Türk savunma sanayii firmalarının Tunus’a 150 milyon dolar tutarında ihracat için imza attığını duyuruldu. Prof. Dr. İsmail Demir ilgili olarak; TUSAŞ‘ın ANKA-S insansız hava araçlarının, BMC’nin Kirpi ve Nurol Makina’nın Ejder Yalçın zırhlı araçlarının, Katmerciler tank taşıyıcı ve tanker gibi çeşitli araçlarının ve Aselsan elektro optik sistemlerinin Tunus güvenlik güçlerinin hizmetinde olacağını açıkladı.

• Uganda: 2019 yılına kıyasla %834.361,5 artış yaşanarak ihracat 13 milyon 526 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 1620 dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir artış yaşandı. Bahse konu artışın temelinde ise Uganda’ya gerçekleştirilen zırhlı araç satışı yatmaktadır. Katmerciler tarafından yapılan açıklamada 20,7 milyon dolar değerinde HIZIR 4×4 zırhlı aracının ilk ihracat siparişinin ismi açıklanmayan bir Afrikalı ülkeden alındığı 2019 yılında duyurulmuştu. Şirket tarafından 20 Temmuz 2020’de yapılan paylaşımda Mersin limanında ro-ro yük gemisine yüklenmeyi bekleyen 15 adet HIZIR 4×4 zırhlı aracı gösteren fotoğraf ile ilk parti araç teslimatı duyurulmuştu. Zırhlı araçların varış noktaları açıklanmamış ve gemi Afrika’ya doğru yola çıkmıştı. Uganda’da eğitim faaliyetleri icra ettiğini ifade eden bir sosyal medya hesabı üzerinden görüntüler paylaşıldı. Bahse konu görüntülerde Uganda ordusu üniformalı askeri personel ile eğitim faaliyetlerinde olduğunu iddia eden firma personelleri yer alıyor. Ayrıca yansıyan diğer görüntülerde de Uganda ordusuna teslim edilecek HIZIR TTZA’lar yer almaktadır.

  

• Ukrayna: 2019 yılına kıyasla %84,1 azalma yaşanarak ihracat 18 milyon 899 bin dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılında 119 milyon 237 bin dolar düzeyinde olan ihracatta önemli bir düşüş yaşandı. Türkiye ile Ukrayna ikili ilişkileri oldukça pozitif yönde ilerlemektedir. 2019 yılı içerisindeki bahse konu yüksek ihracat kapsamında; Ukrayna’ya Bayraktar TB2 insansız hava aracı (İHA) ihracatına yönelik imzalanan anlaşma takiben Baykar Savunma tarafından Ukrayna Hava Kuvvetlerinin ihtiyaçlarına yönelik olarak 6 adet Bayraktar TB2 S/İHA ve 3 adet yer kontrol istasyon kısa sürede üretilerek teslim edilmişti. Aynı zamanda ROKETSAN tarafından üretilen mini akıllı mühimmat MAM-L ihracatı da gerçekleşmişti. İki ülkenin iyi ilişkileri savunma ve havacılık alanında da pozitif yöndeki etkiyi sürdürecek gibi görünüyor. Bu bağlamda Ukrayna tarafından 12 yer kontrol istasyonu ile birlikte 48 adet Bayraktar TB2 tedarik edilmesi planlanıyor. Hatırlanacağı üzere, Ukrayna Savunma Bakanı Andriy Taran, Ukrayna Silahlı Kuvvetlerinin ihtiyaçları için Türk firmalarıyla teknoloji transferini ve ortak korvet üretimini kapsayan anlaşmaları 14 Aralık 2020’de imzalamıştı. Söz konusu anlaşmalar, Savunma Sanayii Başkanı Prof. Dr. İsmail Demir liderliğindeki Türk heyetinin Ukrayna ziyareti sırasında imzalanmıştı. Anlaşmaların ayrıca, Bayraktar TB2 Silahlı İnsansız Hava Aracını da kapsadığı belirtilmişti. 2021 yılı, Türk savunma ve havacılık sektörü için Ukrayna’nın önemli bir pazar olarak konumu koruyup, güçlendireceği bir yıl olacak.

SIPRI raporuna göre Türkiye

Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI)’nün yayınladığı verilere göre Türkiye 2015-2019 yılları arasında silah ithalatını %48 oranında azalttı.

Ülke içindeki terörle mücadele operasyonları, sınır ötesi harekâtlar ve Libya’daki çatışmalara rağmen silah ithalatında önemli bir düşüş gerçekleşti. SIPRI bu düşüşü, bazı büyük silahların teslimatındaki gecikmeler, savaş uçakları için ABD ile büyük bir anlaşmanın iptali ve Türk silah endüstrisinin kabiliyetindeki gelişmeler ile bağdaştırıyor.

İthalat azalıyor ihracat artıyor

Türkiye 1995-1999 yılları arasında dünyanın 3’üncü büyük silah ithalatçısıydı. 2005-2009 yılları arasında 9’uncu sıraya gerileyen Türkiye 2015-2019 yıllarında ise 15’inci sıraya düştü. Türkiye’nin 2010-2014 yıllarındaki global silah ithalatındaki payı %3,7’den 2015-2019 yıllarında %1,8’e geriledi.

SIPRI, Türkiye’nin Suriye’deki terör hedeflerine yönelik gerçekleştirdiği operasyonlar nedeni ile karşı karşıya kaldığı ambargoların ithalatını ciddi ölçüde etkilediğini belirtiyor. Ancak bilinen ambargoların dışında Türkiye’ye uygulanan örtülü ambargolar da Türkiye’nin ithalatının azalmasında önemli bir rol üstlendi. Türkiye örtülü ambargo uygulanan alt sistemleri yerlileştirmek üzere yoğun çaba sarf ediyor.

Türkiye’nin global silah ihracatındaki payı 2010-2014 yıllarında %0,5’ten 2015-2019 döneminde %0,8’e yükseldi.

Türkiye’nin en çok silah ithal ettiği ülkeler ve ithalattaki payları ise şu şekilde:

1. ABD (%38)
2. İtalya (%24)
3. İspanya (%19)

Sonuç Yerine

Türk savunma ve havacılık sektörü “yerli ve milli” parolasıyla yurtiçi ve yurtdışı faaliyetlerini sürdürmektedir. Temelde önceliği Türk güvenlik güçlerinin ihtiyaçlarına yönelik çözümler üretmek olan sektör bahse konu çözümleri ve / veya çözümler üzerinden geliştirdiği çözümler ile yine yurtiçi ve yurtdışı pazarlarında varlık gösteriyor. Türk savunma ve havacılık sektöründe faaliyet gösteren firmaların hepsi farklı ölçekte olmakla birlikte sıkça hepsinin “büyük” ölçekli firmalar olduğu yanılgısı ile hareket edilir. Yurtiçi ve yurtdışı pazarında alt sistem bazında çözümleri ile varlık gösteren çok sayıda orta ölçekli firma vardır ve bu husus genelde göz ardı edilmektedir. Bu noktada orta ölçekli firmaların içeride ve dışarıda rekabet edebilmeleri için farklı denklem ortaya çıkıyor. Yurtiçindeki rekabette, özellikle son yıllarda, “büyük” ölçekli firmaların “ana yüklenici” olarak varlık gösterdiği projelerde “alt yüklenicilerin” çözüm ve hizmetlerini kendi bünyesine taşımak gibi bir strateji içerisine girdiği görülüyor. Belirlenen bahse konu strateji, “küçük ve orta ölçekli” Türk savunma ve havacılık sektörü firmalarının hem iç pazar payını olumsuz etkileyip Ar-Ge gibi temel kaynaklarına blokaj oluşturuyor hem ihracat faaliyetleri üzerinde negatif yönde etki oluşturuyor hem de büyük ölçekli firmaların kaynaklarının verimsiz kullanımına sebebiyet veriyor. Sektörün ihracat “başarısına” yönelik birçok bağlamda değerlendirme yapılabilir ancak “yapısal” olarak ifade edebileceğimiz sorunların oluşmaması adına mevcut süreç tersten okunmalı, iç dinamiklere yönelik olumsuz etkenlerin tespiti en kısa sürede yapılmalı, çözüm odaklı hareket edilmelidir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin mevcut ve potansiyel dış politika faaliyetleri; ikili ilişkiler, bölgesel ve küresel güçlerle ilişkiler vd. Türk savunma ve havacılık sektörünün faaliyet alanları üzerinde “önemli” ölçüde etkili olmaktadır. BAE ve Suudi Arabistan ile negatif yönlü ikili ilişkiler bahse konu ülke pazarlarındaki Türk firmaların etkinliğini kırarken Katar ile pozitif yönlü ilişki pazardaki Türk firmalarının payının artması ile sonuçlandı. Mevcut ve potansiyel dış politikalarına göre Türk savunma ve havacılık sektörü firmalarının pazar yapısı gereği “pozisyon alamıyor” olması ihracat faaliyetleri üzerinde negatif yönde etkili olmaktadır.

Türk savunma ve havacılık sektörünün mevcut konumunu doğru bir şekilde idrak etmek için;

1. Bugünü anlamlandırabilmek için küresel çapta savunma ve havacılık pazarını, ekosistemini doğru okumak gereklidir. Koronavirüs kaynaklı olarak mevcut projelerde parça bazında yurtdışı tedariklerinde sorun yaşanırken, yeni tedarik projelerine imza atacak şartların oluşması yani belirsizliklerin ortadan kalkması uzun bir süreçte kısmen gerçekleşmiş durumda. Küresel çapta meydana gelen aksaklık pek tabii Türk savunma ve havacılık sektörünün mevcut ve potansiyel ihracat faaliyetleri üzerinde negatif yönde etki oluşturdu. Koronavirüs salgınından Koronavirüsle yaşamaya alışma sürecine geçişte günün şartları ve pazarın ihtiyaçları birlikte hesap edilmelidir. Örn. “Dünyanın ilk 3 boyutlu sanal savunma sanayii fuarı SAHA EXPO”
2. Dünü anlamlandırabilmek için Türk savunma ve havacılık sektörünün dönüşümüne bakmak gereklidir. SIPRI raporu bu noktada önemli bir çıkış noktası sunmaktadır. Sektör firmaları geçmişte gerçekleştirdikleri ihracat faaliyetlerine nazaran pazardaki payını artırırken sonraki süreç için de referans oluşturmaktadır. Türk savunma ve havacılık sektörü firmalarının satış ve sonrası hizmetlerindeki başarısı aynı ülkeye tekrar aynı veya farklı ürünlerle girmelerinde kolaylıklar sağlamaktadır. Tedarik projelerinin kapsamına göre kısa/orta/uzun süreçler olması satış sonrası hesaba katıldığında “sürdürülebilirlik” noktasında pazar için güven veren olgudur. Bu noktada parça tedariki, bakım, onarım vd. faaliyetlerdeki sürdürülebilirlik açısından Türk savunma ve havacılık sektörünün ciddi bir tecrübeye sahip olduğu da görülmekte.
3. Yarını görebilmek için ise mevcut konjonktürün “dün” ile okunması gerekmektedir. Mevcut ile potansiyeli doğru noktada buluşturacak faaliyetler içerisinde olunduğu takdirde Türk savunma ve havacılık sektörünün ihracat ivmesi pozitif yönlü olacaktır. Mevcut ile potansiyeli doğru noktada buluşturmak için “trendleri” yakalamak ve / veya trendlere öncülük etmek gereklidir. Bu noktada pazarın sürekli değişen ihtiyaçlarının zamanında tespit edilmesi, yapılacak AR-GE / ÜR-GE  faaliyetleri ile yeni çözümler / hizmetler üretilmesi ve en temelde ise sürdürülebilirlik arz eden strateji belirlenmesi ve politikaların yapılandırılması gerekmektedir.

Ahmet ALEMDAR

 

İlgili Olarak

2019 Uluslararası Silah Transferleri | İhracatçı Ülkeler